60 yıllık birliktelik sona erdi! Türkiye’yi işaret ettiler
OME Petrol ve Gaz Yöneticisi Sohbet Karbuz, Ukrayna’nın AB ülkelerine gaz sevkiyatını durdurmasının tesirlerini ve mümkün sonuçlarını AA Tahlil için kaleme aldı.
İkinci Dünya Savaşı’ndan kısa bir süre sonra Sovyetler Birliği, Polonya’ya akabinde da Çekoslovakya’ya doğal gaz ihraç etmeye başladı. Batı Avrupa’ya yapılan doğal gaz ihracatı ise 1968’de başladı.1970’li yıllar prestijiyle Batı Almanya, Finlandiya, İtalya ve Fransa da Sovyet gazını kullanan ülkeler ortasında yer almaya başladı.
UKRAYNA GAZ TRANSİT MUAHEDESİNİN SONA ERMESİ NASIL SONUÇLAR DOĞURUR?
Ukrayna’dan geçen Sovyet periyodu boru çizgileri üzerinden Avrupa’ya yapılan Rus doğal gaz ihracatı 60 yılın akabinde 2025 yılının birinci günü prestijiyle sona erdi. 2024 yılında Ukrayna üzerinden yaklaşık 15,5 milyar metreküp Rus gazı taşındı. Bunun 13 milyar metreküpü Avrupa Birliği (AB) ülkelerine, kalanı ise Moldova’ya aktarıldı. AB Komitesi’ne nazaran Avrupa gaz sistemi, Ukrayna transit mutabakatının sona ermesiyle başa çıkmak için kâfi kapasiteye sahiptir. AB’nin Ukrayna üzerinden boru çizgisiyle Rus gazı ithalatını kaybetmesi çok büyük sorun yaratmayabilir. Kelam konusu ölçü sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ile alternatif boru gazıyla telafi edilebilir. Lakin bunun ekstra bir maliyeti olacaktır. AB Komitesi’ne nazaran kayıp Rus gazını telafi etmek için Almanya, Yunanistan, İtalya, Polonya ve bunlara ek olarak Türkiye’nin LNG terminalleri bir seçenek olabilir.
Ukrayna üzerinden Rus gazının Avrupa’ya sevkiyatının sona ermesi beklenmeyen bir şey değildi. Asıl değişik olan Rusya’ya karşı 15 yaptırım paketini hayata geçiren AB’nin Rusya’dan gaz ithalatını yaptırımlar dışında tutmasıdır. Zira yaklaşık 3 yıldır yer üstünde devam eden savaşa karşın yer altında gaz akışı devam etti ve hatta gaz altyapısı savaş müddetince rastgele bir tahribata uğramadı. Kimi mecralarca Rus savaş makinesinin fosil yakıt ithalatı yoluyla finanse edilmesi söylemi propaganda gereci olarak kullanılmasına karşın AB geçen sene Ukrayna üzerinden 5 milyar dolar civarında olduğu varsayım edilen Rus doğal gazı almış ve bu gazın Avrupa’ya iletilmesi için Ukrayna 1 milyar dolara yakın transit geliri elde etmişti. Lakin hipokrasi bununla da bitmiyor. AB ülkeleri Rusya’dan LNG almaya devam ediyor ve alınan ölçü her geçen yıl artıyor. Hatırlanacak olursa Haziran 2024’te kabul edilen 14. yaptırım paketi çerçevesinde Mart 2025’ten itibaren geçerli olmak üzere Rus LNG’sinin AB limanları üzerinden üçüncü ülkelere yine ihracatı yasaklanmıştı. Fakat AB’nin toplam LNG ithalatında yaklaşık yüzde 20 hisseyle en büyük ikinci ülkenin Rusya olması bir sorun olarak görülmüyor. AB’nin hazırlamakta olduğu 16. yaptırımlar paketine Rusya’dan LNG’nin ithalatının sona erdirilmesi yahut kademeli olarak azaltılması konusunda bir ekleme yapılıp yapılmayacağı ise Şubat ayında netleşecek.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump’ın 20 Ocak 2025 tarihinde vazifeye başlamasıyla Ukrayna gaz transit muahedesi konusunda bir gelişmenin olup olmayacağı belirsizliğini koruyor. Şimdilik bilinen, Ukrayna’nın muahedeyi uzatmaması kararının birçok AB üyesi ve bilhassa Avrupa Kurulu tarafından desteklendiğidir. Bilinen başka bir husus da AB Kurulu’nun Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden kısa bir müddet sonra geliştirdiği ve devreye soktuğu REPowerEU planı çerçevesinde AB’nin Rus fosil yakıtlarına bağımlılığını sona erdirmedeki kararlılığını devam ettirmesidir.
LNG PİYASASI NASIL ETKİLENECEK?
Küresel LNG piyasasının önümüzdeki 1-2 yıl dar bir piyasa olarak kalması bekleniyor. Bu nedenle oluşabilecek fiyat oynaklığına çok maruz kalmamak için kullanılabilecek araçların başında gaz stokları geliyor. AB gaz piyasası düzenlemelerine nazaran 1 Kasım 2024 tarihinde AB çapında gaz depolarının doluluk oranının yüzde 90 olması gerekiyordu, açıklanan bilgilere nazaran oran yüzde 95 oldu. Bu oran, AB’nin yıllık gaz tüketiminin yaklaşık üçte birine denk gelen yaklaşık 100 milyar metreküp civarındaydı. Lakin kışın beklenenden soğuk geçmesi, düşük rüzgar suratı, elektrik üretiminde doğal gaza başvurulması, Asya’dan gelen güçlü rekabet nedeniyle ısıtma dönemi boyunca LNG ithalatının düşmesi üzere nedenlerle gaz stokları süratle tüketilmeye başlandı.
Nihayetinde 2 buçuk ay içinde stokların doluluk oranı 5 yıllık ortalamanın altına düşerek yüzde 62’ye indi. Süratle tükenen gaz stoklarına ait tasalar ocak ayı başında Avrupa referans gaz fiyatının 14 ayın en yüksek düzeylerine çıkmasına neden oldu. Bu yılın birinci çeyreğinde gaz depolarından daha fazla geri çekilmesi demek, yılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde depoları doldurmaya daha fazla muhtaçlık duyulacağı manasına geliyor.
Artan gaz talebiyle birlikte Avrupa’nın LNG ithalatının 2025’in başından bu yana yükselişe geçmesine karşın gaz stoklarının süratle erimesi sanki AB’nin 1 Şubat 2025 gaz depolama doluluk maksadı olan yüzde 50 düzeyini aşağı çekecek mi sorusunu gündeme getirecektir. Başka yandan, Asya ile olabilecek rastgele bir LNG rekabeti Avrupa’da gaz fiyatlarını üst çekecektir. Asıl merak edilen soru ise Kasım 2025’e kadar AB’nin yüzde 90’lık depolama amacına ulaşıp ulaşamayacağı ve global LNG pazarında Asya ile rekabetin ne kadar yoğunlaşacağıdır.
Genel olarak, Rusya’nın Ukrayna üzerinden gaz transitinin sona ermesi, Orta Avrupa’daki gaz istikrarları üzerinde kıymetli bir tesire sahip olmasına karşın bir bütün olarak Avrupa için bu tesir daha sonludur. Buna karşın, kelam konusu arz kaybı 2025’te Avrupa LNG ithalatının yıllık bazda artmasına katkıda bulunacak ve bu da global LNG pazarının birkaç yıl sonra devreye girmesi beklenen yeni LNG arz dalgasına kadar nispeten sıkı kalmasına katkıda bulunacaktır.
HANGİ ÜLKELER ETKİLENECEK?
Rus gazının Ukrayna üzerinden akışının sona ermesinden etkilenecek ülkeler ortasında Slovakya, Avusturya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, İtalya, Moldova ve Moldova’nın ayrılıkçı bölgesi Transdinyester yer alıyor. Moldova, Rus gazını ithal etmiyor ve Ukrayna gaz depolarından yararlanıyor. Lakin Moldova’nın Transdinyester bölgesi, Ukrayna üzerinden taşınan Rus gazına büsbütün bağımlı ve bu gaz tıpkı vakitte Moldova’nın elektrik gereksiniminin birçoklarının dayandığı Transdinyester’deki Mgres elektrik santralini de besliyor. Bu nedenle, Moldova’nın Transdinyester’in gaz talebini karşılamak için ek alternatif arzlara erişmesi kritik ehemmiyete sahiptir.
Bu durumdan etkilenecek öbür bir ülke ise Slovakya’dır. Slovakya Başbakanı Robert Fico, gaz akışının durmasının Slovakya’ya yüz milyonlarca dolara mal olacağını ve bu kaybın telafi edilmemesi halinde karşı tedbirlere başvurabileceğini tabir etti. Kelam konusu karşı tedbirler ortasında Ukrayna’ya Slovakya’dan elektrik ihracatını kesmek ve Ukrayna’nın AB üyeliğini desteklememek yer alıyor. Öteki etkilenecek ülkeler ise alternatif tedarik tedbirlerini uygulamaya koymakla meşguller, lakin bu tedbirler ek bir maliyeti beraberinde getirecektir. Ukrayna ise doğal gazda kendi kendine kâfi olduğundan, transit muahedesinin sona ermesinden gaz arzı manasında etkilenmeyecektir. Etkilenecek öteki ülkeler ise gaz depolarına başvurmak, LNG yoluyla öbür ülkelerden açığı kapamak üzere opsiyonlara sahipler.
TÜRK AKIM BORU HATTI
Nihayetinde, Rus gazını Avrupa’ya ulaştıran tek operasyonel doğal gaz boru sınırı olarak Türk Akım kaldı. Türk Akım Boru Sınırı, Rus gazını Karadeniz’den iki paralel çizgi olarak Türkiye ve Avrupa’ya ulaştırıyor. Bu çizgilerden biri yıllık 15,75 milyar metreküp kapasiteye sahip Türk Akım 1. Bu çizgi, Türkiye’nin muhtaçlığı için kullanılırken, birebir kapasiteye sahip olan ikinci çizgi Türk Akım 2 uzantısı Balkan Akımı ismiyle Bulgaristan ve Sırbistan üzerinden Macaristan’a uzanıyor. Bulgaristan bu sınır aracılığıyla gaz kullanmıyor lakin transit geçişten ötürü bir gelir elde ediyor. Slovakya da halihazırda Macaristan üzerinden bu çizgiden Rus gazı temin ediyor.
Ancak Türk Akım Boru Sınırı’nın ne kadar daha operasyonel kalacağı iki temel nedenden dolayı belirsizliğini koruyor. Birinci neden Türk Akım Boru Sınırı’nın fiziki bir taarruz sonucu devre dışı bırakılma mümkünlüğüdür. Ocak ayının ortasına doğru Rusya Savunma Bakanlığı, Türk Akım Boru Sınırı’na doğal gaz sağlayan Krasnodar bölgesindeki Russkaya kompresör istasyonunun altyapısına insansız hava araçlarıyla bir hücum teşebbüsünde bulunduğunu duyurdu.
Türk makamlarınca da teyit edilen bu teşebbüs Türk Akım Boru Çizgisi’ni gaye alan birinci atak teşebbüsü değildi. Fiziki bir akın sonucu bu çizginin devre dışı kalması Türkiye güç güvenliği için bir tehdittir. Güç güvenliği bir ulusal güvenlik sıkıntısı olduğundan Türkiye’nin güç güvenliğini tehdit edecek rastgele bir aksiyon Türkiye’nin ulusal güvenliğine atak olarak görülmelidir ve ona nazaran değerlendirilmelidir.
İkincisi, AB’nin Rus doğal gazına olan bağımlılığını 2027 yılına kadar evreli olarak sona erdirmeyi amaçlayan REPowerEU planıdır. Kelam konusu plan güncellenmediği sürece bu sınırdan Rus gazı alan AB üyelerine ithalatlarını sonlandırmaları tarafında politik baskı artacaktır.
