Hükümetin gözü kulağı orada! Türkiye 100 milyar dolar harcayacak
Kahramanmaraş zelzeleleri, on binlerce yurttaşın canına mal olurken, Türkiye iktisadına de 100 milyar doların üzerinde maliyet getirdi. 8 bin 599 firma için imalat sanayiinde toplam hasar 81 milyar 155 milyon TL’yi bulurken, 2023 yılında deprem bölgesinde toplam ihracat bir evvelki yıla göre yüzde 13 oranında azaldı.
Hayata geçirilen programlarla bölge esnafına 41 milyar 451 milyon liralık kaynak sağlandı, zelzeleden etkilenen işletmelere Hazine kefaletiyle 30 milyar 529 milyon lira kredi imkanı sunuldu.
Depremin akabinde yapılan hesaplamalara nazaran; esnafın gelir kayıpları, makroekonomik tesirler ve sigortacılık dalı kayıpları dikkate alındığında, zelzelenin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 103.6 milyar dolar düzeyinde olduğu kestirim edildi. 8 bin 599 firma için imalat sanayiinde toplam hasar 81 milyar 155 milyon TL olurken, bu hasarın 31 milyar 117 milyon TL’sini bina, 24 milyar 852 milyon TL’sini makine ve 15 milyar 126 milyon TL’sini ise stok hasarı oluşturdu.
2023 yılında sarsıntı bölgesinde toplam ihracat bir evvelki yıla nazaran yüzde 13 oranında azaldı. Bölgesel ihracattaki düşüş, Türkiye’nin 2023 yılı ihracatının bir evvelki yıla nazaran yüzde 1 ile hudutlu artmasında tesirli oldu. 2023 yılında bütçe açığının yükselmesinde 960 milyar liralık zelzele harcamaları tesirli olurken, geçen yıl ki yüzde 5.2 oranındaki bütçe açığının yüzde 3.2’sini de sarsıntı harcamaları oluşturdu. Merkezi bütçeden 2023’te zelzelelerin yol açtığı hasarların bertaraf edilmesi hedefiyle 1 trilyon liraya yakın harcama gerçekleştirirken, 2024 yılında 1 trilyon 28 milyar lira fiyatında zelzele harcaması iddia edildi.
2.6 TRİLYON LİRA HARCANDI
Orta Vadeli Program’da 2024 yılında zelzele kaynaklı sarfiyatların ulusal gelire oranını yüzde 2.5, 2025 yılında yüzde 0.9 ve 2026 yılında ise yüzde 0.8 olarak hedeflendi. Sarsıntı yaralarını sarmak için geçen sene sonuna kadar devlet bütçesinden yapılan harcama 2.6 trilyon TL’yi buldu. Bu yıl için de bütçede afet risklerinin azaltılması, zelzelelerin yol açtığı hasarların hızla giderilmesi, sarsıntı bölgesinde yaşayan vatandaşların muhtaçlıklarının karşılanması ve sarsıntıya sağlam kentlerin inşası için toplam 584 milyar lira kaynak ayrıldı. 2025 Yatırım Programı’na 5 bin 61 adet yeni proje dahil edilirken, sarsıntı önlemlerine yönelik 511 milyar TL’lik projeye yer verildi.
41 MİLYAR LİRA KREDİ
Ticaret Bakanlığı verilerine göre, 6 Şubat 2023’te meydana gelen zelzelelerin yaşandığı bölgede faaliyet gösteren esnaf ve sanatkarlara Şubat-Kasım 2023 periyodunda Halkbank tarafından 1 yıl geri ödemesiz 5 yıl vadeli kredi takviyesi sağlandı. Bu periyotta kredi takviyesi verilen esnaf sayısı 27 bin 202, meblağı da 6.7 milyar lira oldu. Böylelikle toplam 12 vilayetteki esnaf ve sanatkarlara Şubat 2023-Aralık 2024 devrinde kredi ve kefalet kooperatifleri aracılığıyla ya da direkt Halkbank’tan sağlanan kredilerin fiyatı 41 milyar 451 milyon 736 bin 645 lirayı buldu. Bu devirde kullandırılan kredi sayısı 94 bin 430’a ulaştı. Zelzele Sonrası Mikro, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Canlanması Takviye Programı kapsamında 2024’te 21 bin işletmeye 7.3 milyar lira dayanak ödemesi yapıldı.
“KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ”
Bölgede istihdamın sürdürülmesi için de kıymetli adımlar atıldı. İŞKUR uyumunda sarsıntıdan etkilenen 10 vilayette ve depremzedelere yönelik hizmetlerin sağlandığı başka vilayetlerde Toplum Faydasına Program (TYP) uygulanmaya başlandı. Program kapsamında, bölgeye 77 binden fazla istihdam kontenjanı, yaklaşık 15 milyar lira kaynak tahsisi yapıldı. Sarsıntıdan etkilenen iş yerlerinde personel çıkarmalarının yaşanmaması için “Kısa Çalışma Ödeneği” uygulaması devreye alınırken, 111 binden fazla şahsa toplam yaklaşık 1 milyar lira ödeme yapıldı.
“Nakdi Fiyat Desteği” kapsamında da 82 bin şahsa yaklaşık 700 milyon lira fiyat takviyesi verildi. Ayrıyeten nakdi fiyat dayanağından yararlananlardan sıhhat teminatı olmayanlar, Genel Sıhhat Sigortası kapsamına alındı ve primleri İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılandı.
İSTİHDAM 2 MİLYONA DAYANDI
Depremden etkilenen bölgenin ekonomik ve toplumsal olarak daha süratli toparlanması hedefiyle İstihdama Dönüş Programı hayata geçirildi. 2024 sonuna kadar 11 vilayette düzenlenen işbaşı eğitim programları ve mesleksel eğitim kurslarından 33 bin vatandaş faydalandı. Kurs ve programlar için yapılan harcama fiyatı 1 milyar 267 milyon lira oldu. İstihdamdaki çalışmalar sonucu, zelzeleden en çok etkilenen 11 vilayetteki sigortalı emekçi sayısı, Kasım 2024’te 1 milyon 936 bine çıktı. SGK tarafından sarsıntı bölgesinde sigortalı çalıştıran iş yerleri ve sigortalıların bilgi, doküman ve beyanname verme süreçleri ile prim borçları ertelendi.
30 MİLYAR LİRA KREDİ
Depremden etkilenen işletmelere Hazine kefaletiyle 30 milyar 529 milyon lira kredi imkanı sağlandı. Bu kapsamda bugüne kadar 18 milyar 346 milyon lira kredi kullandırılırken, kefalet meblağı ise 16 milyar 297 milyon lira oldu. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, deprem bölgesindeki ulaştırma ve haberleşme altyapısına yönelik, 51.1 milyar lira kaynak ayırırken, Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK), sarsıntılardan etkilenen 11 kente 39.7 milyar liranın üzerinde hasar ödemesi yaptı.
HEDEF 2025 SONU
Bugüne kadar teslim edilen konut ve iş yeri sayısının 201 bin 580’ olduğunu belirten Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, deprem bölgesinde yapılan çalışmalarla ilgili yaptığı açıklamada şu bilgileri verdi:
“Deprem bölgesinde iş yerini açmayan 2025 sonu prestijiyle tek bir depremzede kardeşimiz kalmayacak. Deprem bölgesine yönelik hükümetimiz bugüne kadar 2 trilyon lirayı aşan bütçe ile yatırım gerçekleştirdi. 2025 yılında da bu felaketin tesirlerini ortadan kaldırmak için 584 milyar TL’lik kaynağı ilgili kamu kuruluşlarımıza aktarmış olduk.
‘Yarısı Bizden’ ile yerinde dönüşüm projemiz de var. Burada da vatandaşımızı talepler çerçevesinde 750 bin TL hibe, 750 bin TL kredi veriyoruz. Orada komşularıyla birlikte inşasını yapabileceği bir imkanı da milletimize sunmuş oluyoruz.”
