İnşaat mühendislerinden çağrı: Türkiye çaresizce bekliyor
TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu, 6 Şubat Sarsıntılarının ikinci yıl dönümünde yaptığı açıklamada şu sözlere yer verildi.
Şube idare şuramız tarafından 6 Şubat Sarsıntılarının 2. Yıl dönümü nedeniyle 6 Şubat 2025 tarihinde Harun Karadeniz Konferans Salonu’nda bir basın toplantısı gerçekleştirildi. Şube Yönetim Kurulu Liderimiz Sinem KOLGU, Şube Yönetim Kurulu 2. Liderimiz Özer OR, Şube Yönetim Kurulu Sekreter Üyemiz Elif ERSOY ve Şube Yönetim Kurulu Sayman Üyemiz Sami GÜLTEKİN’in katılmış olduğu toplantıda, basın açıklaması metni Şube Yönetim Kurulu Başkanımız Sinem KOLGU tarafından basın mensuplarına aktarıldı.
Bugün, ülkemizi derinden sarsan ve tüm yurttaşlarımızın hafızalarında unutulmayacak acılar bırakan 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların ikinci yıl dönümünü geride bırakıyoruz. Birebir gün arkası gerisine Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri merkezli meydana gelen zelzelelerde resmi datalara nazaran yaklaşık 40 bin bina yıkılmış, 200 binden fazlası ağır hasar almış, 11 vilayette 14 milyonu aşkın nüfusu direkt etkileyen bu yıkımın sonucunda 50 binin üzerinde yurttaşımız hayatını kaybetmiştir. Bu büyük felakette hayatını kaybeden yurttaşlarımızı hürmetle anıyor, ailelerine ve yakınlarına bir defa daha başsağlığı diliyoruz.
6 Şubat Sarsıntıları, etkilediği coğrafik alanın genişliği, nüfusun fazlalığı ve yıkımın boyutu itibariyle, yıllarca tesirini sürdürecek bir toplumsal travma yaratmıştır. Bununla birlikte bilimin ve mühendislik uygulamalarının gelişimine, ülkemizin bu alandaki beşeri kaynaklarına dayanarak, Türkiye üzere etkin fay sınırlarıyla örülü bir coğrafyada sarsıntı telaşıyla yaşama çaresizliğine mahkum olmadığımız rahatlıkla söylenebilir. Ancak ne yazık ki, bilime ve mühendisliğe kulak tıkandığı, meslek odalarının yok sayıldığı, geçmişteki acı deneyimlere karşın epey yıldır tedbir almayan sorumlulardan hesap sorulmadığı sürece yeni felaketlerin de kapımızda olduğu bilinmelidir.
Deprem istatistiklerine nazaran ortalama her altı yılda bir büyüklüğü 7 yahut üzeri, her yıl iki adet 6 yahut üzeri bir sarsıntı meydana gelmekte ve ne yazık ki bu sarsıntılar değerli can ve mal kayıplarına yol açmaktadır. Türkiye’de her yıl ortalama 25 bin civarında zelzele olduğu, 6 Şubat Sarsıntılarının artçı yoğunluğu nedeniyle 2023 yılında 74232, 2024 yılında ise 31890 sarsıntı meydana geldiği bilinmektedir. Bu datalar, ülkemizin depremselliğinin açık bir göstergesidir. Asıl şaşırtan olan, zelzele olaylarına aşina olmamıza rağmen sarsıntıya yönelik hazırlıklarımızın bu kadar geri kalmasıdır.
Yakın bir gelecekte de büyük sarsıntılar yaşayacağımız gerçeği bilimsel bir hakikattir. Tam olarak ne vakit ve nerede meydana geleceği bilinmese de bilimsel datalar ışığında sarsıntı olaylarını öngörmek mümkündür. Gerçekten AFAD tarafından yapılan senaryo çalışmasına nazaran Kuzey Anadolu Fayında, Marmara Denizi’nde meydana gelebilecek 7.5 büyüklüğündeki bir sarsıntı sonucu 44 bin 802 binanın yıkılacağı, yalnızca İstanbul kent merkezinde 26 ile 30 bin ortasında yurttaşımızın hayatını kaybedeceği varsayılmaktadır.
Ülkemizin depremselliği bilinen bir gerçektir. Bilinmez olansa her an sarsıntı beklenen etkin fay sınırlarıyla örülü bir ülkenin yapı stokunun durumudur. O denli ki yapı stokumuzun belirsizliğini gözler önüne seren acı bir olay yakın vakitte Konya vilayetinde yaşanmıştır. Konya’da, 4 katlı bir bina, sarsıntı üzere rastgele bir dış etken dahi olmaksızın resen çökmüştür. Üstelik, bir yapının kendi kendine çökme olayının ülkemizde birinci defa yaşanmadığı da bilinmektedir.
2025 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programına nazaran 2024 yılı Eylül başı prestijiyle Türkiye’de toplam konut sayısı 42,2 milyondur. TBMM’de Kahramanmaraş Sarsıntılarından sonra kurulan araştırma kurulunun Mayıs 2023 tarihli raporuna nazaran, 6-7 milyon konutun en kısa müddette dönüştürülmesi gerektiği söz edilmektedir. 6306 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 2012 yılından 5 Nisan 2023 tarihine kadar, ülke genelinde 781.333 konuta riskli yapı tespiti yapılmış, 711.545 konutun ise yıkımı gerçekleştirilmiştir. Yani 11 yılda, riskli görülen 6-7 milyon yapının sırf yaklaşık yüzde 10’u kadar dönüşüme girmiştir. Ülke genelinde 7 milyon civarında konutun mümkün bir zelzelede yıkılması kelam konusuyken, bu süratte ilerlerse, tüm riskli yapılarımızın dönüşümü, lakin yüz yıl sonra tamamlanmış olacaktır, doğal yapı stokumuza yeni riskli yapılar eklenmezse…
Gerçeklerle vaatler ortasında derin bir fark görünmektedir. Bu fark 6 Şubat Sarsıntılarından sonra başlatılan sarsıntı konutları çalışmalarında da açığa çıkmıştır. Zelzelelerin çabucak akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 319 bini bir yıl içinde olmak üzere toplam 650 bin konut inşa edileceği kelamı verilmiştir. Bırakalım bir yılda 319 bin konut imalini, sarsıntının 2. yılı geride kalırken, sadece 201 bin konutun tamamlandığı Bakanlık tarafından açıklanmıştır. Zelzelelerin üzerinden geçen 2 yılın akabinde vaat edilen konutların sadece yüzde 31’i tamamlanmıştır. Tamamlanan konut alanlarında da elektrik, su ve kanalizasyon hizmetlerinde, kent için ulaşımda yaşanan yetersizlikler günlük hayatı olumsuz etkilemektedir. Yeniden bu süratte ilerleyeceği varsayılırsa, vadedilen sarsıntı konutlarının tamamlanması en az 4 yıl daha sürecektir.
Benzer bir durum köy konutlarının inşasında da mevcuttur. Zelzelenin akabinde 143 bin 271 köy konutunun yapılacağı vadedilmiştir. Şu ana kadar Bakanlık tarafından yapılan açıklamalarda köy konutlarının sadece 22’sinin tamamlanma evresine geldiği anlaşılmaktadır. 31 bin köy konutunun 2024 sonu itibariyle tamamlandığı belirtilirken, şu ana kadar ihalesi yapılan toplam köy konutu sayısının ise 60 bin civarında olduğu tabir edilmektedir.
Deprem bölgesinde birçok vilayette ağır hasarlı yapıların yıkım süreçlerinin bile şimdi tamamlanmamış olması, bölgenin daha uzun yıllar olağan yaşama dönmesinin güç olduğuna işaret etmektedir.
Konut üretimiyle ilgili meseleler bir yana, zelzele bölgesinde bugün hala altyapı, ulaşım, sıhhat, eğitim üzere yaşamsal bahislerde çok önemli sıkıntılar devam etmektedir. Bir kışa daha sarsıntı bölgesinde süreksiz barınma alanlarında giren depremzedeler, elektrik ve su kesintilerinin yarattığı aksiliklerin yanı sıra pak suya erişim problemleri, hijyen şartlarının sağlanamaması nedeniyle de salgın hastalık başta olmak üzere değerli sıhhat meseleleriyle karşı karşıyadır. Çadırlarda ve konteyner kentlerde sel ve yangın üzere olaylar meydana gelmekte, sarsıntı felaketinden canlarını sıkıntı kurtaran depremzedeler diğer felaketlerle karşı karşıya kalmaktadır.
Enkaz atıklarının idaresindeki kuralsızlık da asbest yayılımı başta olmak üzere çok önemli çevresel meselelere yol açmaktadır.
Öte yandan 6 Şubat Zelzelelerinin akabinde başlatılan yargı süreçlerinde ise yıkımın gerçek sorumlularının ortaya çıkarılmasından uzaklaşılmakta, tüm sorumluluk, günah keçisi ilan edilen teknik elemanların üzerine yıkılmaktadır.
Basına yansıyan bilgilere nazaran, şu ana kadar açılan davalarda en az 5 bin kişinin vefatına sebep olan binaların sorumluları yargılanmaktadır. Bu davalarda ise yalnızca 60 civarında kamu vazifelisi hakkında “bilinçli taksirle birden fazla insanın vefatına ve yaralanmasına neden olma, resmî dokümanda sahtecilik, taksirle vefata ve yaralanmaya neden olma, misyonu berbata kullanma” hatalarından soruşturma müsaadesi verilmiştir.
Kuşkusuz yıkımda sorumluluğu bulunan herkes yargı önüne çıkarılmalı, gerçek sorumlular tespit edilip cezalandırılmalıdır. Unutulmamalıdır ki halkın can ve mal güvenliğiyle direkt ilgili olan zelzele riskine karşı önlem almak, bu konuda gerekli kontrolleri yapmak siyasi iktidarın, merkezi ve mahallî idarelerin sorumluluğudur. Son 20 yılda 6 imar affı yasası çıkararak mevzuata alışılmamış eklentiler yahut değişiklikleri gerekli önlemler almadan kâğıt üstünde yasal hale getiren, maddelere alışılmamış olarak üretilen ve mühendislik hizmeti almayan yapıları “imar aflarıyla” bağışlayarak kaçak yapıların/yapılaşmanın yasallaşmasını sağlayan, ülkemizdeki yapı üretim sürecine halkın can ve mal güvenliğini yadsıyarak yalnızca kâr odaklı bakan siyasi iradenin sorumluluğu görmezden gelinmektedir.
Yıkılan binaların hangi sebepten yıkıldığı net olarak ortaya konulmadan, yıkım sebepleri ve sorumluluk zinciri tespit edilmeden, tasarım, imal ve kontrolden sorumlu meslektaşlarımız hala cezaevlerinde tutuklu bulunmaktadır. Tutuklamalar bir önlem olmaktan çıkmış ve öne alınmış ceza üzere uygulanmaya başlanmıştır. Ceza yargılamasının en temel unsurlarından olan masumiyet karinesi meslektaşlarımız açısından, hatasız olmadığı hükmen sabit oluncaya kadar hatalı sayılacaktır, biçiminde bilakis çevrilmiştir.
Yargılamalarda hâkime yardımcı olması beklenen uzman raporları, bilimsel ve teknik pek çok yanılgı içermekte, hukuka ters olarak kusur belirlemesi yapılmakta, kelam konusu eksper raporlarının olayın özelliği gereği direkt yargılamaya taraf vermesi nedeniyle adil bir yargılamadan uzaklaşılmaktadır.
Sonuç itibariyle;
6 Şubat Sarsıntılarının akabinde oluşan kamuoyu baskısıyla gündeme gelen yapı üretimi ve kontrolü süreçlerinin sağlıklı ve inançlı bir formda yürütülmesi ve yıkımda sorumluluğu bulunanların adil bir biçimde yargılanması talepleri, ortadan geçen iki yılın sonunda sulandırılmış, giderek toplumun gündeminden çıkarılmıştır. Denilebilir ki 17 Ağustos Zelzelesinden sonra zelzeleye hazırlık konusunda büyük vaatlerin kısa müddet sonunda unutulduğu ve bu nedenle ortadan geçen çeyrek asırda hiçbir önemli ilerleme sağlanmadığı için birebir acıları tekrar yaşadığımız üzere, 6 Şubat Zelzelelerinin akıbeti de emsal istikamette ilerlemektedir. Böylece yarın yeniden bir zelzelede daha, tıpkı acıları yaşamak kaçınılmaz hale gelmiştir.
Depremin ikinci yılında, kaybettiklerimizin acısı yüreklerimizde tazeliğini korurken, gelecekte sarsıntı ziyanlarının tesirini en aza indirmek için daha kapsamlı ve aktif adımlar atılmasının gerekliliğini bir defa daha vurguluyoruz. Riskli yapı stokumuzun dönüştürülmesinden yapı kontrol sisteminin baştan sona yine düzenlenmesine, yapı üretim sürecini belirleyen mevzuatta ve uygulamalardaki eksiklerin ve yanılgıların düzeltilmesinden proje, imalat ve kontrol etaplarında mühendislik hizmetlerinin tam ve faal olarak verilmesinin sağlanmasına kadar atılması gereken adımlar, yapılması gereken düzenlemeler Odamızca ilgili kamu yönetimlerine ve kamuoyuna tekraren açıklanmıştır. Bu açıklamalarda ve raporlarda tabir edilen tahlil tekliflerinin bir an evvel hayata geçirilmesi ve meslek odalarının bu sürece dahil edilmesi gerektiğinin altını çiziyoruz.
