İskender Pala: Roman benim için vasıta

Azdahak, İskender Pala’nın mitoloji, tarih ve edebiyat birikimini harmanladığı; Doğu kültürüne mahsus güçlü efsaneleri ve sembolleri çağdaş roman formunda aktardığı son kitabı. İskender Pala’nın güç, zulüm, adalet, iktidar üzere temaları geçmişin efsanelerinden yola çıkarak yorumlaması, kitabı okurun zihninde günümüzle de ilişkilendirebileceği bir metne dönüştürüyor. Azdahak romanını Pala ile konuştuk.

Son romanınız öteki romanlarınızda olduğu üzere tarihi bir roman ancak bugünün insanına çok şey söylüyor. Romanınızı kurgularken nasıl bir süreçten geçiyorsunuz?

Bir romanı yazmaya başlamadan önce, anlatacak bir derdim ve sancım olur. Okuyucuma bunu nasıl aktaracağımı düşünürüm; temel sıkıntıyı ve formülü belirlerim. Roman benim için bir vasıtadır. Bugün Ortadoğu’da ve bilhassa Filistin’de yaşanan, soykırım boyutuna varan kötülüklere dikkat çekerek daha fazla insanın hassaslığını artırmak için kullandığım bir vasıta. Anlatacaklarım için en uygun kıssalar neler olabilir diye araştırırken, Firdevsi’nin Şehnamesinde geçen Azi-Dahaka efsanesini meramıma uygun buldum ve efsane üzerine çalışmaya başladım. Kaynağının Hint mitolojisine dayandığını, Uzak Doğu’da Az-Zahak ismiyle anıldığını, bizim coğrafyamızda mesela Kürt geleneğindeki Kawa efsanesiyle örtüştüğünü gördüm. Bu türlü bir efsane hem tanıdık hem yeni farkındalıklar oluşturabilecek bir anlatıya dönüşebilirdi. Ben bunu yaptım. Kıssa dünya çapında bilinen ve farklı kültürlerde karşılık bulan bir anlatı. Şayet sancılarımı okuyucuya aktarabilir, geçmişin kötülüklerinin bugün Ortadoğu’da nasıl daha da şiddetlendiğini gösterebilirsem maksadımı gerçekleştirmiş olacağımı düşünüyorum.

ZİHİNDE SORU BIRAKMAK ÖNEMLİ

Bu sözleriniz bana Mahmud Derviş’in “Şiir bir savaş uçağını düşüremez lakin pilotun başını karıştırabilir.” kelamını hatırlattı.

Evet. Entelektüelin misyonu de bu zati. Birinin dünyasına direkt müdahale etmek yerine zihnine bir soru işareti bırakın. O soru işareti, sonunda uykularını kaçırır ve onu uyandırır. Münevverin sorumluluğu, pilotun uçağına değil, zihnine müdahale etmektir.

n Katiyetle. Ben de romanı bitirdiğimden beri soru işaretlerinin tesirindeyim. Bilhassa Evanjelistlerle ilgili belgesel, sinema aradım ancak çok az kaynak var.

Bunlar esasen zımnî ezoterik yapılar, fazla bilgi bulunamayabilir. Bununla ilgili Geride Kalanlar diye bir sinema var, Nicolas Cage oynar. Hollywood, Evanjelizmi cazip göstermek için büyük yatırımlar yapmış. Sineması izleyen biri, “Evet, bu mümkün olsun” diye düşünebilir. Bu kanıyı legalleştirmek için harcamayacakları para, kullanmayacakları güç ve yapmayacakları zulüm yok. Filistin’de, Gazze’de bunu açıkça görebiliyoruz ve ne yazık ki dünya buna sessiz kalıyor.

Bu bir çeşit mankurtlaştırma sayılabilir mi?

Evanjelizmin bakış açısına nazaran evet. Mutlak hakimiyeti ele geçirmek için oburlarının iradî varoluşuna yer bırakmamaları gerektiğine inanıyorlar.

Ve bu bahiste çok başarılılar. Azdahak’ta da kültür hazinelerine yönelik yağmalara ve kutsal pahalara akınlara dikkat çekiyorsunuz. Osmanlı el yazmalarının yurt dışına kaçırılmasını anlatıyorsunuz. Bu mevzuyu hangi tarihî gerçeklere dayandırıyorsunuz?

Bir milletin iki kişi hariç bütün fertleri savaşta yok olsa o millet tekrar var olabilir. Ancak bir milletin bütün fertleri yaşasa ve kültürünü kaybetse o millet, millet olmaktan çıkar. Bugünün savaşları cepheler kadar kimlikler ve kültürler üzerinden de yürütülüyor. Bağdat’ın işgaliyle müzeler ve kütüphaneler yağmalandı, akabinde Suriye ve Filistin’de tıpkı şey yaşandı. Kendi kimliğinizin modüllerini British Museum’da, Bibliothèque Nationale’de ya da Metropolitan Müzesi’nde aramak zorunda kalırsanız; kendi coğrafyanızdaki tarihi ve arkeolojik yapıtları gidip öbür yerlerde parayla izlemeye başlarsanız, o vakit kendi kimliğiniz aslında yok edilmiş demektir. Mankurtlaşmanız çok kolaydır.

ROMANLARIMIN GEÇTİĞİ DEVRİ İNCELERİM

Romanda tarihî ayrıntılara, kültürel motiflere özel bir değer veriyor olmanız da bununla ilgili öyleyse. Devrin atmosferini ve zihniyetini canlandıran bu ayrıntıları kurgularken nasıl bir yol izliyorsunuz?

Tarihi roman okumak, birikiminde bir eksiklik hissedip bunu tamamlamaktan keyifli olan insanların tercihi. Ben de okuyucularımı sayın kabul eder ve onların beklentilerini boşa çıkarmamak için tarihin her satırını titizlikle araştırırım. Mesleğim gereği Osmanlı tarihini biliyorum lakin romanlarımın geçtiği devirleri ayrıyeten incelerim. 16. yüzyılda nelerin konuşulduğunu, 17. yüzyılda gündemde nelerin olduğunu, 18. yüzyılda nelerin değiştiğini kabataslak size anlatabilirim. Bu benim konfor alanım. Lakin örneğin 1514 yılında geçen bir Şah Sultan romanı yazacaksam, o periyoda dair okumalarımı artırırım. 1577’yi anlatacaksam, o yılın tüm ayrıntılarını bilmem gerekir. Üstelik yalnızca gerçek tarihî karakterleri değil, kurgusal karakterleri de o çağa uygun hale getirmeliyim. Onları devrin ruhuna, giysisine, hallerine uydurmalıyım. Bu yüzden de roman yazarken karakterlerime biyografiler hazırlarım. Doğum ve mevt tarihlerini, fizikî özelliklerini, huylarını, alışkanlıklarını belirlerim. Yeterli ya da makus tüm karakterlerin kim olduklarını bilirim. Zira romanda bir karakterin baştaki hali, sondaki tutumuyla çelişmemelidir. Bunlar keyifli işler benim için, severek yaparım. Kendime beğendirene kadar uğraşırım, kalbim yazdıklarıma inandığında okuyucuya da kalbimi açarım.

Romanınızı 1577 yılında görülen kuyruklu yıldız olayı etrafında kurguluyorsunuz. Bu tarihî astrolojik ayrıntıya neden bilhassa odaklandınız ve periyodun insanlarının kıyamet korkusunu nasıl yansıttınız?

Öncelikle, periyoda ilişkin Şecaatname ve Muratname üzere tarihi yapıtları, astronomi ve rasathaneyle alakalı çağdaş kaynakları, kronikleri ve periyodun manzum tarihlerini inceledim. İnsanlık için bütün coğrafyalarda harika sayılacak bir kuyruklu yıldız temaşasının halk tarafından nasıl algılandığını anlamaya çalıştım. Yalnızca Takiyüddin’in müşahedelerine değil, Danimarka’da Tycho Brahe üzere farklı astronomların ölçümlerine, oralarda halkın yansısına de baktım. Bu kuyruklu yıldız, meşhur Halley’in seleflerinden biri olarak biliniyor. Romanımın temelinde, Evanjelistlerin gökten bir kurtarıcı geleceğine dair inançları yatıyor. Onlara nazaran kuyruklu yıldız, gökten bir gemiyle inecek Mesih’in habercisi. Bugün Filistin’de yaşananların temellerini anlamak için, dini saplantıların nasıl şiddet doğurduğunu anlatabilecek en uygun periyot bana nazaran 1577 idi. Kendi sapkın inançlarına nazaran cennet beklentisiyle dünyayı cehenneme çeviren anlayışı yansıtmak için, bu tarihî olay romanımın omurgasını oluşturdu. Gerisi ayrıntıları ve devrin okumasını uygun yapmaktan ibaretti.

Kadim anlatıları böylesine yenilikçi bir formda kullanarak çağdaş okuru hangi hakikatlerle yüzleştirmeyi amaçladınız?

Efsane, tarihin öteki yüzüdür. Milletler tarihlerini öğrenmekte tembellik ederse, kendilerine efsaneler yaratırlar. Tarihi gerçeklerden uzaklaştıkça kahramanlık menkıbeleriyle tatmin olmaya çalışırız. Bu yüzden Ergenekon üzere efsaneler, Kurtuluş Savaşı’nda da, 15 Temmuz’da da sizin için bir aksiyona dönüşür, mazlum millete ruh verir, can katar, ismi kahramanlık olur. Tarihi efsane ile harmanladığınızda okuyucuyu iki taraflı yakalarsınız; dahası, satırlarınızı yalnızca bir tarih anlatısı olmaktan çıkarır, bugünün izdüşümüne dönüştürürseniz okuyucuyu ruhundan yakalamış olursunuz. Azdahak’ta bunu yapmaya çalıştım ve efsaneyi tarihe, tarihi de bugüne taşıyacak bir metin oluşturdum. Zannımca okuyucu da bunu beğendi.

Ben beğendim, ancak tekrar de sormak isterim, tercih ettiğiniz bu katmanlı yapı okurun seyahatini zorlaştırmıyor mu? Başı karışan okurlara ne önerirsiniz?

Aksine, okuru zenginleştirdiğini düşünüyorum. Monotonluğu giderecek bir kurgu düşünün. Eski mesnevilerde bin beyit, iki bin beyit boyunca birebir vezin kullanılır, yeknesak, tıpkı ritmin tekrarı… Uzun bir tren seyahatinde daima birebir sesi duymak üzere, bıktırıcı. Fakat mesnevi müellifleri okuyucuyu bu monotonluktan kurtarmak için ortaya gazel, murabba yahut müzik ekleyerek ritmi değiştirir, bir nefes alanı açar. Ben de romanlarımda tarihi anlatırken efsaneler, kıssalar ve anılarla benzerini yapmaya çalışıyorum, okuyucuya pencereler açıyorum. Okuyucu, öykünün temposuna kapıldığında orta sıra nefes almalı. Güzel bir eser, bu dengeyi sağlayan reflekslere sahiptir. Bu yüzden katmanlı yapı, yapıtın okunurluğunu ve ritmini korumak için gerekli.

Tam o tansiyonun doruk noktasındayken, Samime’nin kurtarılma sahnesinde mesela birden olay orada donar ve biz Karabarut’la Emanet’in aşkıyla ısınırız. Romanlarınızın vazgeçilmez ögelerinden biri de aşk.

Evet ben aşkı anlatıyorum zira hayatım adeta divan şairlerinin ortasında geçiyor. Bu bahis bence çok uzun, hiç girmeyelim isterseniz…

Peki! O halde sırf şunu sorayım. Azdahak’taki ince, hassas aşk hikayesinde karakterler kelama dökülmemiş bir bağ kuruyor. Birbirlerine gönül gözüyle bakıyor, ruh lisanıyla konuşuyorlar. Onların aşkını bir mısrayla anlatmak istesek, divan edebiyatından hangi dizeyi seçersiniz veya kendi sözlerinizle bu aşkı nasıl tanımlarsınız?

Zor bir soru. Aslında ikisi de Riyazî’nin “Sırrını âşık olan şöyle nihân etsin kim / Duymasın ağladığını dîde-i giryânı bile” beytiyle tanımlanabilir. Şöyle demek: Aşıklık argümanında olanlar aşklarını öylesine gizlesinler ki yaşarmış gözleri bile ağladıklarını hissedemesin!.. Karabulut’le Emanet’in aşkı da bu türlü sırlı bir aşk. Yaşadıkları çağ gereği.. Birbirlerine seni seviyorum demeleri mümkün değil. Bir bakış, bir tebessüm, bir kaş işareti, yanağa süzülen bir damla yaş her şeyi anlatmaya kâfi. İçinde görmek olan ancak dokunmak olmayan bir aşk… Dillendirilmeden, derece derece yükselerek, update olarak vuslata ilerleyen bir aşk. Aşkından ağlarken bunu gözlerine bile göstermekten çekinen bir âşık. Aşkın tamamı sırdan ibaret…

Son olarak, Azdahak ile, okurun zihninde ve kalbinde nasıl bir his bırakmak isterdiniz?

Son cümleyi okuyup kitabı kapatan birinin şu cümleyi kurmasını isterdim: “Okuduklarım bugünkü hadiselere ne kadar da benziyor!.. Gazze’de, Filistin’de, Bağdat yahut Suriye’de olup bitenler yoksa bu türlü bir sapkın aklın yapıtı olmasın? Kısacası tarih tekerrürden ibaret ise bugün zulüm tekerrür ediyor. Ve o zulmün önünde duran bir Karabarut’a ve bir Emanet’e gereksinimimiz her vakit olacak.