Sudan iç savaşında Türkiye arabuluculuk yapabilecek mi?

Yaklaşık 2 yıldır devam eden Sudan iç savaşında yeni bir tahlil fırsatı gündeme geldi. Etiyopya-Somali uyuşmazlığında arabulucu olarak elde ettiği muvaffakiyetle arabuluculuk yetkinliğini ve potansiyelini ortaya koyan Türkiye’nin Sudan sorununda tahlil için devreye girmesi Sudan halkı nezdinde büyük bir umudun yeşermesine sebep oldu.

AKLA GELEN BİRİNCİ ARABULUCU-TÜRKİYE

Zira Türkiye, tahlil üretme yeteneğinin yanı sıra çatışmanın iki tarafı nezdinde de yüksek bir güvenirliğe sahip bir ülke. Sudan’daki çatışmalarda muhalif isyancı kümeye verdiği maddi ve askeri takviye herkesçe bilinen Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) de Türkiye’nin arabuluculuğuna takviye verdiğini açıklaması bu umudu daha da güçlendirdi.

LİDERLERİN ÇATIŞMASI

Sudan’da 2019 yılında Ömer el-Beşir iktidarının devrilmesinden sonra idaresi büyük oranda ellerinde tutan askeri kanat, geliştirdiği hareketlerle sivil kanadı büsbütün devre dışı bırakarak ülke idaresinde tek kelam sahibi oldu. Lakin askeri idarenin iki kudretli generali olan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Genelkurmay Başkanı Abdulfettah el-Burhan ile Egemenlik Kurulu Lider Yardımcısı Muhammed Hamdan Dagalo iktidar paylaşımında uyuşmazlığa düştü. Burhan, ordunun başı olarak bir alt ünitesinin kumandanı olan Dagalo’nun kendisine itaat etmesini ve hiyerarşik tertibe uymasını bekledi. Bu kapsamda Dagalo’nun başında bulunduğu ve büyük oranda başına buyruk davranan Süratli Takviye Kuvvetlerinin (HDK) orduya entegre edilerek hiyerarşik tertip içinde varlığını sürdürmesini istedi.

GÜÇ SAVAŞI

Bu talepler, HDK’nin alışageldiği otonom yapısına büyük bir darbe ve Dagalo’nun gücünü kaybetmesi manasına geliyordu. Aslında bu olağan bir askeri yapılanma içerisinde olması gereken bir durumdu. Lakin HDK başından beri bir güvenlik ünitesi olmayı aşarak yasa dışı yollarla elde ettiği ekonomik güç sayesinde orduyla çarpışabilecek bir askeri yapı haline geldi. Bu kuvvetlerin başında bulunan Dagalo ve kardeşi Abdurrahim Dagalo bu yeni yapılanma içerisinde güçlerini büsbütün kaybedeceklerini anladılar ve direnmeye başladılar. İki tarafın da tavırlarında ısrar etmesi üzerine 2023 yılı Nisan ayında bu gerginlik silahlı bir çatışmaya dönüştü.

OLAN HALKA OLDU

2 yıla yakın bir vakittir sürmekte olan iç çatışmalarda ülke çabucak hemen tüm alanlarda çökme noktasına geldi. Çıkan çatışmalarda on binlerce sivil ve asker hayatını kaybetti. Ülkenin altyapısı büsbütün tahrip edildi, askeri kapasitesi, sanayi tesisleri, kamu binaları büyük oranda tarumar edildi. Can güvenliği kalmayan on milyona yakın insan yerini yurdunu terk ederek göç etmek zorunda kaldı. Ülkede halihazırda tam bir insani felaket yaşanıyor.

Savaşın bu kadar yıkıcı olmasında ve uzun sürmesinde Sudan üzerinde çeşitli hesapları bulunan kimi bölgesel ve global aktörler de elbet kıymetli bir rol oynadılar.

ABD ve müttefiklerinin Sudan’daki muhafazakar toplumsal yapıyı dizayn etme hesabı yaptıkları, sivil idareye geçiş sürecinde kendi çıkarlarına aksi düşmeyecek bir idarenin oluşmasını önceledikleri biliniyor. Bilhassa ABD, Sudan hükümetini ambargo uygulama ve teröre dayanak veren ülkeler listesinden çıkarmama üzere tehditlerle daima baskı altında tutuyor.

ABD yörüngesinde bir dış siyaset izleyen BAE’nin isyancı güçlere para ve silah dayanağında bulunduğu artık inkar edilemez bir gerçek. BAE’li diplomatları hudut dışı eden Sudan hükümeti basına yapılan açıklamalarda ve Birleşmiş Milletler (BM), Afrika Birliği üzere memleketler arası platformlarda BAE’nin ülke içindeki bu müdahaleci tavrını açıkça lisana getiriyor ve resmi olarak yaptırım uygulanmasını talep ediyor.

BMGK’DA SUDAN GÜNDEMİ

Nitekim 29 Mart’ta Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’na (BMGK) şikayette bulunan Sudan hükümeti, BAE’yi savaşı planlamak ve Çad’ın yardımıyla isyancıları desteklemekle suçladı. Sudan’ın istikrarsızlığında en büyük hisseye sahip olan BAE’nin bu tavrı milletlerarası arenada da reaksiyon çekmeye başladı.

ÇATIŞMANIN GALİBİ KİM OLACAK?

Sudan ordusu son 3 ayda isyancı güçlere karşı bir üstünlük sağlasa da savaşan taraflardan birinin bu koşullar altında galip gelmesi ihtimal dahilinde görülmüyor. Tüm dış takviyeye karşın isyancı HDK’nin idaresi ele geçirme yahut Darfur’u bölerek başka bir idare oluşturma ihtimali giderek zayıflıyor. Bölgesel ve global destekçilerinin Dagalo’ya besledikleri umut her geçen gün zayıflıyor. Mevcut durumun ne çatışmanın tarafları için ne de onlara takviye veren güçler için bir yarar sağlayamayacağı açıktır. Bu durumun farkında olan BAE de milletlerarası reaksiyonun de etkisiyle Sudan’da bir tahlil üretmenin kaçınılmaz hale geldiğini kabullenmeye başladı.

TÜRKİYE’NİN ARABULUCULUK STATÜSÜ

Sudan devleti ile kültürel bağlara sahip olan Türkiye Cumhuriyeti, Sudan’da olayların başladığı 2019 yılından itibaren yaşananları Sudan’ın iç sıkıntısı olarak gördü ve rastgele bir müdahalede bulunmadan ülkede barış ve istikrarın sağlanması tarafında taraflara davette bulundu. Bunun yanı sıra, pek çok ülke elçiliğini kapattığı halde Türkiye, elçilik hizmetlerini daha inançlı olan Portsudan’da açtığı elçilik binasında sürdürmeye ve Sudan halkına insani yardım sunmaya devam etti. Bu müddet zarfında Sudan yönetimiyle ikili münasebetlerini sürdüren Türkiye Cumhuriyeti, gerek Sudan yönetiminden gerekse halktan gelen ağır talepler üzerine taraflar ortasında arabuluculuk yapmak üzere harekete geçti. Dışişleri Bakan Yardımcısı Burhanettin Duran’ın Sudan’a gerçekleştirdiği ziyaret, bu gayretin birinci adımı olarak bedellendiriliyor.

ARABULUCUK VAZİFESİNİ ÜSTLENDİ

Sudan krizini çözmek üzere ABD, Suudi Arabistan, Mısır ve Fransa üzere ülkeler tarafından da birçok teşebbüs başlatıldı lakin barışı sağlayacak bir ilerleme kaydedilemedi.

Burhan ise öteden beri Türkiye’nin arabuluculuğuna yeşil ışık yakıyor. BAE’nin de bu arabuluculuğa dayanak vermesi ülkede barış umudunu yine yeşertti. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın himayesinde Türkiye’nin Etiyopya ile Somali ortasında Ankara’da sağladığı mutabakat Afrika Boynuzu’nda kapsamlı bir barış için fırsat olarak görüldüğü üzere milletlerarası arenada Türkiye’nin arabuluculuk rolüne olan inancı da yükseltti.

Türkiye’nin Afrika kıtasıyla ilgilerindeki dostça ve karşılıklı çıkarlara dayalı yaklaşımı, memleketler arası konjonktürün uygunluğu, Türkiye’nin taraflar nezdindeki yüksek prestiji, bölgede Cumhurbaşkanı Erdoğan’a duyulan inanç ve sempati bu inancı besleyen en kıymetli ögelerdir.