Nil’de tarihi proje: Hedasi Barajı açıldı

Etiyopya’nın Nil Irmağı üzerinde inşa ettiği Hedasi Barajı (Rönesans), 14 yıllık inşaat sürecinin akabinde dün Başbakan Abiy Ahmed’in iştirakiyle düzenlenen merasimle resmen açıldı.

Hedasi Barajı’nın tarihî art planı, teknik özellikleri ve Nil sularının paylaşımı konusunda Etiyopya, Mısır ve Sudan ortasında yaşanan tansiyon ile barajın açılmasına ait iki ülkenin yansıları derlendi.

Afrika’nın en büyük hidroelektrik projesi olan Hedasi Barajı, Sudan sonuna yaklaşık 40 kilometre uzaklıktaki Guba’da, Mavi Nil üzerinde yükseliyor.

Bu bölge, Etiyopya’nın başşehri Addis Ababa’ya yaklaşık 580 kilometre aralıkta bulunuyor.

Yapımına 2011’de yaklaşık 4,8 milyar dolarlık bütçeyle başlanan baraj, 1800 metre uzunluğu ve 175 metre yüksekliğiyle Afrika’nın en büyük hidroelektrik projesi pozisyonunda.

Tam kapasiteye ulaştığında 5 bin 150 megavatın üzerinde elektrik üretmesi öngörülen barajın, Etiyopya’nın mevcut güç arzını iki katına çıkarması ve komşu ülkelere elektrik satması hedefleniyor.

Büyük ölçüde yerli kaynaklar ve halkın katkılarıyla finanse edilen proje, yaklaşık 65 milyon bireye elektrik sağlayacak.

Baraj fikri 1964 öncesinde ortaya çıktı

Nil Irmağı üzerinde bir baraj inşa etme fikri, 1964 öncesinde ABD’li mühendisler tarafından gündeme gelmiş lakin bölgesel siyasi istikrarlar ve altyapı eksiklikleri nedeniyle proje uzun yıllar ertelenmişti.

Etiyopya ile bilhassa Mısır olmak üzere, aşağı havza ülkeleri ortasındaki uyuşmazlıklar çok daha eskiye dayanıyor.

İngiltere, sömürge periyodunda Nil sularının kullanılmasında Mısır’ı öncelikli ve ayrıcalıklı hak sahibi olarak kabul etmişti. Mısır ve Sudan da Nil’in sularını paylaşan bir muahede imzalamıştı.

Etiyopya, Mısır ile Sudan ortasındaki bu düzenlemeyi kendi egemenlik haklarını kısıtladığı gerekçesiyle reddetmiş ve bunu “sömürgeci dayatma” olarak nitelendirmişti.

Baraj planlarını 2000’li yıllarda tekrar gündeme alan Addis Ababa idaresi, periyodun Başbakanı Meles Zenawi periyodunda, 2011’de projeyi ulusal öncelik ilan etti. Siyasi çalkantılar, iç çatışmalar, bölgesel savaşlar ve kaynak yetersizlikleri nedeniyle baraj projesi uzun müddet gecikti.

Barajın inşa süreci 14 yıl sürdü

Temeli 2011’de atılan Hedasi Barajı, finansman ve teknik zorlukların yanı sıra bölgesel tansiyonlar hasebiyle 14 yılda tamamlandı.

Mart 2011 – Proje kamuoyuna açıklandı, ihale İtalyan Salini Impregilo firmasına verildi.

Nisan 2011 – Başbakan Zenawi, temel atma merasiminde projeye “Büyük Etiyopya Rönesans Barajı” ismini verdi.

Mayıs 2011 – Nil’in kolu yönlendirildi, Mısır su güvenliği kaygısıyla reaksiyon gösterdi.

2012 – Etiyopya, Mısır ve Sudan barajın tesirlerini incelemek üzere memleketler arası uzmanlar paneli kurdu.

2013 – Sızdırılan rapor, daha fazla çevresel ve güvenlik çalışması gerektiğini ortaya koydu.

Mart 2015 – Üç ülke, Hartum’da işbirliği ve uyuşmazlıkların barışçıl tahlili için “İlkeler Bildirgesi”ni imzaladı.

2017 – Teknik raporlar ve data paylaşımı hususlarında uyuşmazlık çıkınca müzakereler durdu.

Kasım 2019 – ABD ve Dünya Bankası yetkilileri, Washington’da arabuluculuk görüşmelerine başladı fakat bağlayıcı bir mutabakat sağlanamadı.

Temmuz 2020 – Etiyopya, barajın birinci iki dolumunu tamamladı. Bu adımlar Mısır ve Sudan’la bağları daha da gerdi. Sudan ve Mısır, durumu Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kuruluna taşıdı.

Nisan 2021 – Görüşmeler tekrar başladı lakin bağlayıcı su salınım garantileri konusunda uyuşmazlıklar çözülemedi.

Temmuz 2021 – Etiyopya, barajın ikinci dolumunu tamamlayarak Mısır ve Sudan ile ilgileri daha da gerdi.

Şubat 2022 – Birinci türbin elektrik üretimine başladı ve Etiyopya şebekesine 375 megavat elektrik gücü sağladı.

Eylül 2023 – Etiyopya, rezervuarın dördüncü dolumunu gerçekleştirdi ve su düzeyi yaklaşık 625 metreye ulaştı. Mısır resmi itirazda bulundu

Ekim 2024 – Etiyopya, beşinci ve son dolumun tamamlandığını ilan etti ve rezervuar tam kapasiteye ulaştı. Mısır ve Sudan ile görüşmeler tıkalı kaldı.

Temmuz 2025 – Yetkililer, inşaatın tamamlandığını duyurdu ve resmi açılış planlandığını açıkladı.

Eylül 2025 – Baraj resmen açıldı.

Baraj, bölgesel tansiyonlara neden oldu

Baraj, Etiyopya için kalkınmanın ve güç bağımsızlığının sembolü olurken Mısır ve Sudan su güvenliği konusunda kaygılarını lisana getirmeye devam ediyor.

Mısır ve Sudan için hayati bir su kaynağı olan Nil Irmağı üzerindeki barajın açılışı bu ülkelerdeki dertleri gidermedi.

Barajın açılışını dün gerçekleştiren Etiyopya, hiçbir devlete ziyan verme niyetinde olmadığını söz ederek Mısır, Sudan ve öbür komşularına işbirliği daveti yaptı.

Barajın açılışında konuşan Başbakan Abiy Ahmed, hiç kimsenin hakkını elinden almayacaklarını belirterek komşu ülkelere teminat verdi.

Ahmed, “Bugün halkımın önünde kelam veriyorum: Mısır’daki, Sudan’daki açlık da bizim açlığımızdır. Paylaşacağız ve birlikte büyüyeceğiz. Kimseye ziyan vermek niyetinde değiliz.” sözlerini kullandı.

Cibuti, Somali, Güney Sudan, Esvatini ve Kenya’dan üst seviyede iştirakin olduğu merasime, Sudan ve Mısır önderleri katılmadı.

Mısır Dışişleri Bakanı Bedir Abdulati, dün BM Güvenlik Kuruluna mektup göndererek Etiyopya’nın barajı tek taraflı olarak işletmeye açtığını, bunun “uluslararası hukuku ihlal eden yasa dışı bir eylem” olduğunu belirtti.

Kahire idaresi, “halkının varoluşsal çıkarlarını savunmak için” memleketler arası hukuk ve BM Kuralı kapsamında müsaade verilen tüm tedbirleri alma hakkını gizli tuttuğunu söz etti.

​​​​​​​Barajın açılışına ait Sudan’dan şimdi resmi bir açıklama yapılmadı.

Kenya ise barajın açılışına takviye vererek ortak suların adil kullanımına vurgu yaptı. Etiyopya, Mısır ve Sudan’ı üçlü görüşmelere davet eden Kenya, bölgenin refah ve istikrarının garanti altına alınmasının adil bir mutabakatla sağlanabileceğini vurguluyor.

Aradan geçen 14 yılda baraj sırf bir güç projesi değil, Afrika’da kaynakların paylaşımı, egemenlik hakları ve bölgesel işbirliği arayışlarının sembolü haline geldi.