Bir kışlanın serencamı: İki asırlık tarihimizin canlı tanığı

Kuruluşundan itibaren Osmanlı ordusunun en tesirli gücü olan Yeniçeri Ocağı vakitle bozuldu. Taht değişiklikleri, ulufe pazarlıkları ve isyanların planlandığı bir fitne merkezine dönüştü. 

17 Haziran 1826 tarihinde büyük hadiseler sonrasında kaldırıldı. Ulemanın, halkın ve öteki ocakların dayanağını alan Sultan II. Mahmut, yeniçeri ordusunun bulunduğu kışlaları top ateşine tuttu. Aksaray’daki Et Meydanında bulunan “Yeni Odalar” ile Şehzadebaşı’ndaki “Eski Odalar”ı yerle bir etti. Binlerce yeniçeriyi kılıçtan geçirdi, sağ kalanları tutuklayıp cezalandırdı. Yeniçeri Ocağının yerine “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye” isminde yeni bir ordu kurdu. 

Yeniçeriliğin kaldırılmasına büyük ehemmiyet atfeden tarihçiler, buna “hayırlı olay” manasında “vakayı Hayriye” dediler.

Yeniçeri kışlaları, kullanılamaz hale geldiği için yeni kışlaların yapılması gerekiyordu. Uzun arayışlardan sonra biri Anadolu, ikisi de Avrupa yakasında üç yer belirlendi:  Selimiye, Davutpaşa ve Rami…

Selimiye ve Davutpaşa’da yıkıntı halinde de olsa birer kışla esasen vardı. Sultan III. Selim tarafından Nizam-ı Cedit askerleri için inşa edilip Yeniçeriler tarafından yakıldığı için kullanılamayan Selimiye Kışlası ile fetihten itibaren batıya sefere çıkan ordunun toplanma merkezi olan Davutpaşa Kışlasının elden geçirilmesine, Rami’de bulunan çiftlik yerinde yeni bir kışla yapılmasına karar verildi.

İsmini, Osmanlı Sadrazamlarından Rami Mehmet Paşanın çiftliğinden alan arazi, hem rakım prestijiyle yüksekteydi hem de payitahtın güvenliği açısından stratejik bir noktadaydı. Bilhassa batıdan gelecek taarruzlar için ön cephe, Rumeli kolunda alınacak bir yenilgi sonrasında direnişin son mevzii olabilirdi.

Rami Kışlasının inşasına 1827 yılında başlandı ve bir buçuk yıl içerisinde tamamlandı. Binanın mimari çizimleri, plan-proje ve keşifleri devletin imar ve inşa işleri ünitesi olan Ebniye-i Hassa tarafından yapıldı. Müteahhitliğini Balyan ailesinden Kirkor Amire Balyan üstlendi. Kitabesi şair Çelebizade İzzet Molla’ya yazdırıldı.

Yaklaşık 220 bin metrekarelik bir alan üzerine kurulan kışla, Selimiye ve Davutpaşa’dan sonra İstanbul’un üçüncü büyük askerî kışlasıydı. 

Rami Kışlasının faaliyete geçtiği yıl Osmanlı-Rus Savaşı çıktı.

Savaşla birlikte kışlanın değeri daha da arttı. Sultan II. Mahmut, 15 Eylül 1827 günü gösterişli bir sefer alayıyla Topkapı Sarayından çıkıp buraya yerleşti. Askerî ve idarî karargâhını kurup savaşı buradan yönetti. Akşamları zikir halkaları ve tevhid cemiyetleri kurdu. Cephedekilere manevi takviye sağlamak için akşam ve yatsı namazları ortasında çabucak her gün Sancak-ı Şerif Piri Şakir Efendi ve Enderun ağalarıyla birlikte dualar etti.

Manevi dayanak ve uzaktan yönetim bahara kadar sürdü. Cepheden gelen haberler iç açıcı değildi. İstanbul sokakları homurdanmaya başlamıştı. Padişah, halkın yansısını azaltmak için vakit zaman kışla dışına çıkıp Büyükçekmece ve Küçükçekmece civarında süvarilerin askerî hareketlerine katıldı. 

Sonunda korkulan oldu. Ruslar tarafından kuşatılan Varna, 29 Ekim 1829’da düştü. Rus keşif kolları Boğazın Karadeniz girişine kadar sarktılar. Bu durum İstanbul’u telaşlandırdı. Bir türlü ordunun başında sefere çıkamayan Sultan II. Mahmut, bu kez Tarabya civarına geçmek zorunda kaldı. Yaklaşık üç ay uzunluğunda Tarabya Köşkünde kaldı. Buradan Boğaz civarındaki kaleleri teftiş etmekle yetindi. 

Osmanlı-Rus Savaşı ağır kayıplarla bir yıl daha sürdü. 14 Eylül 1829’da koşulları çok ağır olan Edirne Antlaşmasının imzalanmasıyla sona erdi. Yunanistan bağımsızlığını, Eflak, Boğdan ve Sırbistan özerkliğini aldı. Çerkesya Rusya’ya bırakıldı. Rus ticaret gemilerine boğazlardan geçiş hakkı tanındı. Üstüne yüklüce bir tazminat ödendi.

Büyük kayıplarla kapanan savaşın akabinde Sultan II. Mahmut tekrar Rami Kışlasına döndü. Hem halkın öfkesinin dinmesini beklemek hem de savaşın yaralarını sarmak hedefiyle buradaki ikametini bir süre daha uzattı.

Bu ortada Rami Kışlası, askerî ve idarî merkez olmanın yanında Padişah’ın kıyafet alanında yaptığı yeniliklerin de vitrini oldu. Yeni askerî bando olan Mızıka-i Hümayun burada görücüye çıkıp, çalışmalarını sergiledi.

Sultan II. Mahmut’un Rami Kışlasındaki ikameti tam 617 gün sürdü. 25 Mayıs 1830’da zafer kazanmış sultanlara mahsus gösterişli bir alayla Topkapı Sarayına geri döndü.
Kışla bu savaştan çeyrek asır sonra çıkan Kırım Savaşıyla yeniden gündeme geldi. Ruslara karşı müttefikimiz olan İngiliz ve Fransız askerleri İstanbul’daki kamu binalarına yerleştirilirken en büyük yükü Rami Kışlası üstlendi. Kışlanın bir kısmı üç yıl müddetle Fransız askerlerinin ikametine tahsis edildi.

Sultan II. Abdülhamit vaktinde, Rami Kışlası civarındaki toprakların devlet adamlarına ve saray erkânına temlik edilmesi, bölgede yeni bir hareketlenmeye sebep oldu. Varlıklı ve güçlü arazi sahipleri, kışla etrafında birbirinden hoş konaklar inşa ettiler. Ancak temel yerleşim, halk ortasında “93 Harbi” olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında oldu. Bütün Balkanları geçip Yeşilköy’e kadar gelen Rus Ordusu, devletin bekasını tehdit eder hale geldi. Savaş sonunda Kafkaslar ve Balkanlardaki nüfuzumuzu büyük ölçüde kaybettik. Bir milyonu aşkın vatandaşımız göç yollarına düştü. Tarifsiz acılar, büyük dramlar yaşandı. Şeyhülislam Üryanizade Esat Efendinin tavsiyesiyle Rami Kışlasının civarındaki yerler Balkanlardan gelen göçmenlere tahsis edildi. 

Birinci Dünya Harbini bitiren 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi, yeni ve zahmetli bir devrin başlangıcı oldu. Mütareke sonrası başlayan işgal 16 Mart 1920’de resmileşti. İstanbul’u muhakkak bölgelere ayıran işgal güçleri, stratejik noktalara konuşlandılar. Bu paylaşım ve konuşlanmada Rami Kışlası Fransızlara düştü. Fransızlar, Cezayir’den getirdikleri tümenle kışlayı teslim aldılar. Kışlada bulunan çok sayıda silah ve mühimmata da el koydular. 

İstiklal Harbiyle birlikte bu silahlar büyük kıymet kazandı. İstanbul’daki vatansever direnişçiler, silahların Anadolu’ya kaçırılmasında vefatına gayret ettiler. Topkapılı Cambaz Mehmet liderliğindeki direniş kümesi, Rami Kışlasındaki mühimmatın büyük kısmını Anadolu’ya kaçırmayı başardı. 

Cumhuriyet devrinde I. Ordu Komutanlığına tahsis edilen Rami Kışlasının askerî hüviyeti uzun bir süre devam etti.

1966 yılında yürürlüğe giren “Rami Sanayi Planı,” kışla etrafını adeta talan etti. Küçük ölçekli sanayi işletmeleri, çarpık ve yüzeysel yapılarıyla bölgenin tarihi dokusuna ağır darbeler vurdular. Osmanlının son yüz yılına ilişkin anıları sinesinde barındıran tarihi kışla kendi haline ve bahtına terk edildi.

1971 yılında mülki yönetime devredildi. Mahalli idarelere yeni yetkilerin verildiği 1980’li yıllarda ise kuru besin toptancılarına süreksiz mühletle tahsis edildi. Bu mühlet neredeyse çeyrek asır sürdü. 

Hoyratlık ve ilgisizliğin yok etme noktasına getirdiği kışlanın yazgısı 2000’li yıllarda değişti. Kültür ve Turizm Bakanlığına devredilen Rami Kışlası örnek bir restoreden geçirilerek yine ayağa kaldırıldı ve Türkiye’nin en büyük kütüphanelerinden biri haline getirildi.
2023 yılında şahsen Cumhurbaşkanımız tarafından açılışı yapılan Rami Kışla Kütüphanesi bugünlerde çok hoş bir aktifliği konut sahipliği yapıyor. “II. Memleketler arası Çocuk Kitapları Fuarı” 26 Eylül’de başladı. 

5 Ekim’e kadar sürecek fuara gidecek olursanız kitapların ortasında kaybolmakla yetinmeyin. İsyanların, savaşların, göçlerin, ümitlerin ve hüzünlerin yeri olan Rami Kışlası yaklaşık iki asırlık tarihimizin de canlı şahididir. 

Zekeriya Yıldız  / Haber7