Hava kirliliğinin büyük kısmı insan kaynaklı
Birleşmiş Milletlerin (BM) hava kalitesini güzelleştirmeye dönük çalışmaları teşvik etmek ve kamuoyunda farkındalık yaratmak emeliyle 2019’da aldığı kararla her yıl 7 Eylül “Mavi Gökyüzü İçin Milletlerarası Pak Hava Günü” olarak kutlanıyor.
Mavi Gökyüzü İçin Milletlerarası Pak Hava Günü’nün teması bu yıl “hava için yarış” olarak belirlendi.
Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Etraf Mühendisliği Kısmı Etraf Bilimleri Ana Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Gülen Güllü, AA muhabirine, gaz, partikül yahut sıvı bileşiklerin insan ve etraf sıhhati üzerinde tesir edecek boyuta ulaşmasının hava kirliliği olarak tanımlandığını söyledi.
Havadaki moleküllerin birçoğunun ölçülebilir olduğunu ve muhakkak düzeylere ulaştıklarında havanın pak ya da kirli olduğunu gösterdiğini işaret eden Güllü, partikül husus denilen havadaki katı parçacıkların çaplarına nazaran PM2,5 ve PM10 formunda sınıflandırıldığını kaydetti. Güllü 2,5 mikronun altındaki ince partiküllerin PM2,5, 10 mikronun altındaki partiküllerin ise PM10 olarak tanımlandığını tabir etti.
Güllü, küçük partiküllerin akciğerin derin kısımlarına inerek deveran sistemine ulaşabildiğini ve damar rahatsızlıklarına yol açabildiğini belirterek, “Havada 30 mikrondan 100 mikrona kadar partikül görebiliyoruz lakin 10 mikron bizim soluyabildiğimiz partikül düzeyi. Burnumuzdaki kılcal tüyler ve oradaki mukus yapı 10 mikronun altındaki parçacıkların bedenimize girmesine sebep oluyor. O yüzden toplam partiküllere bakmak yerine 10 mikron düzeyinin ne kadar olduğuna bakıyoruz.” tabirlerini kullandı.
Havada gaz formunda bulunan kükürt dioksit, azot dioksit, karbon monoksit ve ozon üzere kirleticilerin insan sıhhatini tehdit ettiğini vurgulayan Güllü, ozonun astım üzere sıhhat sorunlarına ve bitkilerin yapraklarına ziyan vererek bitkisel kayıplara yol açabildiğini aktardı.
Güllü, orman yangını ve toz bulutu üzere doğal nedenlerin yanı sıra hava kirliliğinin büyük kısmının insan kaynaklı olduğuna dikkati çekerek, termik santraller, fosil yakıtların yakılması, çimento, petro-kimya tesisleri, madencilik faaliyetleri, ulaşım, yanlış ziraî uygulamalar, atık idaresinin gerçek yapılmaması, inşaat çalışmaları üzere faktörlerin hava kirliliğine yol açan etmenler ortasında bulunduğunu kaydetti.
HAVA KİRLİLİĞİ NEDENİYLE HER YIL 8,1 MİLYON ERKEN MEVT YAŞANIYOR
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) datalarına nazaran hava kirliliğinin insanların mevtinde ikinci sırada olduğunu anımsatan Güllü, “Özellikle biyokütle yakımından iç ortamda kaynaklanan hava kirliliği çok önemli oranda sorun yaratabiliyor. DSÖ, dünya nüfusunun yüzde 99’unun yeniden kendi kılavuz bedellerinin üzerinde kirlilik soluduğunu söylüyor. Bu da her yıl 8,1 milyon insanın erken vefatına sebep oluyor.” diye konuştu.
Güllü, dünyanın en kirli havasının, ısınma sistemlerinin en makus olduğu Hindistan, Pakistan, Bangladeş üzere yerlerde olduğunu hatırlatarak, Delhi, Lahor, Dakka üzere kentlerde DSÖ’nün belirlediği hudut bedellerin kat kat üstünde hava kalitesi düzeylerinin gözlemlendiğini aktardı.
Kuzey Avrupa ülkelerinde nemli ve bitki örtüsünün toprağı kapladığı ekosisteme sahip olmasının büyük bir avantaj olduğuna dikkati çeken Güllü, Güney Asya ülkelerinin kurak ve tozlu iklime sahip olmasının hava kirliliği üzerinde tesirli olduğunu anlattı.
HAVA ŞARTLARI HAVA KİRLİLİĞİNİ ETKİLİYOR
Güllü, Çin’in önemli tedbirler almasına karşın hava kalitesi bakımından makus durumda bulunduğunu belirterek, şunları kaydetti:
“Orada yüksek nem düzeyi mevcut, çok doğal fakat yüksek nem partikül oluşumunu hızlandırıyor ve ışığın yer düzeyine ulaşmasına mani oluyor. Havanın kalitesini düşürüyor. Afrika, süratli kentleşme, düşük kaliteli yakıt yakılması, denetimsiz sanayi nedeniyle ağır kirlilik yaşayan yerlerden. Avrupa aslında çok büyük ölçüde çözdü. Emisyonlarını çok önemli azaltmış ve çok kirli emisyon yayan endüstriyi kendi bölgelerinden uzaklaştırmış durumda. Hava kalitesi çok daha uygun. Yeniden de trafiğin ağır olduğu Londra ve Paris üzere yerlerde risk kelam konusu.”
Hava kirliliğiyle uğraş edilmesi gerektiğinin altını çizen Güllü, “Hava kirliliğiyle çabada atılacak en kıymetli adımın fosil yakıtları terk etmek. Ayrıyeten, tarımda denetimli gübre kullanımı, anız yakımının önüne geçilmesi, hayata geçirilen siyasetlerin takip edilmesi ve vatandaşların bilinçlendirilmesi de kıymet arz ediyor.” dedi.
Güllü, hava kirliliği nedeniyle, öteki hastalıkları bulunan yaşlılar ile bebek ve çocukların en fazla risk altında olan kümeler olduğunu kelamlarına ekledi.
PM2,5 YOĞUNLUĞUNUN EN YÜKSEK OLDUĞU ÜLKE ÇAD
Hava kalitesi teknoloji şirketi IQAir tarafından 138 ülke, bölge ve toprak modülündeki 8 bin 954 kentten elde edilen PM2,5 hava kalitesi bilgilerini içeren 2024 Dünya Hava Kalitesi Raporu, ülkelerdeki hava kirliliği boyutunu gözler önüne seriyor.
Rapora nazaran, PM2,5 yoğunluğunun en yüksek olduğu ülkeler ortasında birinci sırada metreküp başına 91,8 mikrogram ile Çad yer alıyor. Çad’ı, 78 mikrogram ile Bangladeş, 73,7 mikrogram ile Pakistan, 58,2 mikrogram ile Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve 50,6 mikrogram ile Hindistan takip ediyor. Türkiye, 15,3 mikrogram ile listenin 67. sırasında yer alıyor.
Dünya Meteoroloji Örgütüne (WMO) nazaran ise 2003–2024 referans devri boyunca PM2,5 anomalileri incelendiğinde, 2024’te Kanada’nın kuzeyi, Amazon, Sibirya ve Orta Afrika’da biyokütle yanmalarıyla bağlı artışlar yaşandı.
Kuzey Hindistan’da, insan kaynaklı kirlilik ve biyokütle yanmalarının görüldüğü bölgelerde PM2,5 düzeyleri yükseldi. Sahra Çölü’nden kuzeybatı Afrika üzerinden Atlantik Okyanusu’na taşınan çöl tozu nedeniyle PM2,5 konsantrasyonlarında artış kaydedildi. Doğu Çin’de, insan kaynaklı emisyonların azalmasıyla PM2,5 düzeylerinde düşüş ve kuzeydoğu Afrika’da da toz emisyonlarına bağlı azalma tesirli oldu.
