Hepimiz uyutuluyoruz! 35 dakikadan sonrası bağımlı yapıyor…
Dijital çağ, toplumsal medyayı gündelik hayatın vazgeçilmez bir modülü haline getirdi. Pekala “bağımlılık” kavramı tam olarak nerede başlıyor?
Kimilerine nazaran yarım saat, bazılarına nazaran bir iki saat bu sonu aşmayı söz ediyor. Son devirde sızdırılan TikTok evraklarındaki “35 dakika” ayrıntısı ise bu soruyu yine gündeme taşıyor: Hangi platformda ne kadar vakit geçirmek riskli?
ZAMAN İDARESİ Mİ, DOPAMİN TUZAĞI MI?
Sosyal medya platformları, günümüzde pek çok kişinin günlük rutininin ayrılmaz bir modülü… Lakin bu durumun temelinde, beynin “ödül mekanizması” dediğimiz sistemi daima harekete geçiren bir tasarım anlayışı yatıyor. Anlık beğeniler, bildirimler ve süratli tüketilen içerikler, dopamin salınımını tetikleyerek bizleri farkında olmadan ekrana bağımlı hale getiriyor. Dahası bu tesir, her platformda farklı biçimde ortaya çıkıyor.
TikTok: Sızdırılan birtakım şirket içi evraklar, TikTok kullanıcılarının yaklaşık 35 dakikalık bir izleme müddetinden sonra “bağımlılık düzeyinde” işaretler göstermeye başladığını ileri sürüyor. Dijital pazarlama ve taşınabilir uygulama araştırmaları alanında çalışmalar yürüten Business of Apps tarafından 2023 yılında yayımlanan bir rapora nazaran, TikTok kullanıcılarının günlük ortalama 95 dakika platformda vakit geçirdiği kestirim ediliyor. Bu iki bilgiyi yan yana koyduğumuzda, “riskli eşik” olarak işaret edilen 35 dakika hududunun çok daha ötesine geçildiği ortada. TikTok’un “sonsuz kaydırma” algoritması, kısa görüntülerin yarattığı dopamin tesirini daima besliyor ve kullanıcıyı uygulamada tutma amacına hizmet ediyor.
Instagram: Fotoğraf ve kısa görüntü yüklü içerikler, insanların süratli onay ve beğeni arayışını körükleyebiliyor. 2023’e ilişkin Pew Research Center bilgileri, gençlerin yüzde 62’sinin Instagram’ı günde en az bir sefer açtığını ve birçoklarının 1 saatin üzerinde vakit harcadığını belirtiyor. Birebir araştırmada, 30 dakikanın üzerinde Instagram kullanmanın, öznel düzgün oluş seviyesini (mutluluk ve memnuniyet) olumsuz etkilediği vurgulanıyor.
YouTube: YouTube, uzun formatlı görüntülerle ekseriyetle “daha derinlikli içerik keşfi” sunuyor olsa da, bu durum ortalama izleme mühletini artırıyor. DataReportal’ın 2023 global internet eğilimleri raporu, dünya çapındaki kullanıcıların günde yaklaşık 74 dakika YouTube’ta vakit geçirdiğini gösteriyor. Lakin 45 dakikadan uzun müddet “kesintisiz görüntü tüketimi”nin dikkat mühletini olumsuz etkileyebileceğine dair bilimsel çalışmalar da var.
Twitter (X): Daima güncellenen bir “haber akışı” mantığıyla çalıştığı için, kullanıcıda “kaçırma korkusu” (FOMO) yaratabiliyor. Digital 2023 Küresel Overview Report datalarına nazaran, etkin Twitter kullanıcılarının yüzde 20’si platforma saat başı göz atıyor. Bu “ara ara” kullanımların toplamı günlük ortalama 31 dakikaya kadar çıkabiliyor. Yeniden de bu kısa vadeli, sık kullanım döngüsü uzun vadede bağımlılık riskini artırabiliyor.
Facebook: Gençler ortasında popülaritesinin bir ölçü azalmasına karşın Facebook, global çapta hala değerli bir kullanıcı tabanına sahip. Taşınabilir data tahlil şirketi Veri.ai tarafından 2023 yılında yapılan incelemeler, platformun günlük ortalama 33 dakika kullanım müddetine ulaştığını bildiriyor. Daha çok arkadaş ve aile etrafıyla etkileşim kurulması nedeniyle “zararsız” üzere görünen bu kullanım hali, denetim edilmediğinde yeniden önemli bir vakit idaresi problemine dönüşebiliyor.
BAĞIMLILIK SONU TAM OLARAK NEDİR?
Bilim insanları, toplumsal medya kullanımını “mutlak süre” üzerinden tanımlamanın aldatıcı olabileceğini söylüyor. Kimi beşerler için günde 30 dakikalık ağır TikTok maratonu “alarm verici” bir tesir yaratırken, öbür biri tıpkı müddet içinde YouTube’taki eğitici içeriklere odaklanabilir. Cümbüş emelli kısa görüntüler ya da süratli haber akışları, beynin farklı bölgelerini uyarıp dopamin salınımını yükseltebiliyor.
Tüm bu değişkenlere karşın uzmanlar, bilhassa ergenler ve genç yetişkinler için günde 1 saati aşan toplumsal medya kullanımının “dikkat edilmesi gereken bir eşik” olduğunu vurguluyor. Çalışmalarda, bu eşik aşıldığında dikkat dağınıklığı, toplumsal izolasyon ve zihinsel sıhhat sıkıntılarının daha besbelli hale geldiğine dikkat çekiliyor.
RİSKLİ HUDUDU AŞMAMAK İÇİN ÖNERİLER
Zaman sınırlaması: Platformların büyük çoğunluğunda günlük müddet ayarlaması yapabileceğiniz araçlar bulunuyor. Kendi “kırmızı çizginizi” belirleyip, bu hududu dijital olarak denetlemek birinci adım olabilir.
Dijital detoks günleri: Haftanın en az bir gününü yahut birkaç saatini dijital detoks olarak ayırmak, beyninizin yorucu döngülerden çıkmasını sağlayabilir.
İçerik ayıklaması: Toplumsal medyada takip ettiğiniz hesapları ve içerik cinslerini gözden geçirin. Sizi sahiden besleyen, ilham veren yahut bilgilendiren hesaplara öncelik verin.
Aktif kullanım: Yalnızca kaydırıp tüketmek yerine, niyet ve yorum paylaşmak, yaratıcı içeriklerle faal halde etkileşime girmek toplumsal medyanın olumsuz tesirlerini bir nebze azaltabiliyor.
