Türkiye’den dost ülkeye İHA üssü
Milli İstihbarat Akademisinden Yunus Emre Armağan, Türkiye-Endonezya münasebetlerinde savunma alanında artan işbirliğinin ayrıntılarını bahis alan bir tahlil kaleme aldı.
Türkiye ve Endonezya’nın Endonezya’da ortak İHA üssü kuracağına dikkat çeken Armağan, bölgenin Türkiye ile bağları geliştirmesinin global rolünü güçlendirme eforuna takviye olacağını söyledi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 10-13 Şubat 2025’te gerçekleştirdiği Asya programı kapsamında Endonezya’yı ziyaret etmesi, ikili ilgilerde kıymetli bir dönüm noktasını temsil etmektedir. Ziyaretteki görüşmeler sonucunda başta savunma ve güvenlik olmak üzere ekonomik, ticaret, güç, tarım, eğitim, kültür, altyapı, ulaşım ve global işbirliği üzere birçok alanı kapsayan 64 unsurluk ortak bildiri yayınlandı.
75. yılına giren Türkiye-Endonezya bağlantılarının son devirde derinleşmesini tetikleyen en önemli iki neden bulunuyor. Bunlardan birincisi, 14 Şubat 2024 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Endonezya’nın yeni lideri olarak seçilen Prawobo Subianto olarak gösterilebilir. 1998 yılında Endonezya Özel Kuvvetleri (Komando Pasukan Khusus) Kumandanı olarak yaptığı vazifeden ayrılan Prawobo, Büyük Endonezya Hareketi Partisi (Gerindra) Lideri olarak 2014 ve 2019 seçimlerinde Joko Widodo’ya (Jokowi) karşı gayret etmiş ancak iki seçimi de kaybetmiştir. Buna karşın 2019 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonrasında oluşturulan kabineye Savunma Bakanı olarak atanmıştır. Prawobo, Jokowi’nin de takviyesiyle oyların yüzde 58,6’sını alarak Cumhurbaşkanlığı seçimlerini birinci çeşitte kazanmıştır. Seçim sürecinde ulusal güvenlik hususlarında öteki adaylara göre daha sert ve mücadeleci manzara veren Prawobo, basına verdiği beyanatlarda sık sık iç ve dış güvenlik tehditlerine karşı ülkesinin dayanıklılığını artıracağını tabir etmektedir. Yeni Cumhurbaşkanının selefine göre daha güvenlik ve savunma odaklı siyaset izleyen bir önder olması, bilhassa son vakitlerde savunma endüstrisi merkezli bağlantıların gelişmesinde kıymetli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Öteki etken ise Endonezya’nın bölgesel liderlik rolünün ötesinde global nüfuzunu artırmaya yönelik arayışa girmesidir.
ENDONEZYA’NIN GLOBAL ROLÜNÜ GÜÇLENDİRME ÇABASI
Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN), G20, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üzere memleketler arası ve bölgesel yapılanmalardaki varlığı, 280 milyonu aşan nüfusu ve 1,4 trilyon dolarlık gayri safi yurt içi hasılası (GSYH) ile Endonezya, Güneydoğu Asya bölgesinde siyasi istikrarları şekillendiren en önemli aktörlerden biridir. 1967 yılından bu yana dış siyasette ASEAN merkezli bir yaklaşım izleyerek bölgede fiili başkan pozisyonunu sürdüren Endonezya’nın, son yıllarda ASEAN merkezli dış siyasetinden vazgeçebileceği ve artık global aktör olma arayışına girebileceği tartışılmaktadır. Bu bağlamda Prawobo’nun vazifeye başlamasının akabinde selefinin tersine BRICS’e katılma tarafında bir yol izlemesi de dikkati çeken bir nokta olmuştur.
Endonezya, istisnai devirler haricinde klâsik olarak milletlerarası arenada blokların modülü olmama yaklaşımını söz eden “bebas-aktif” prensibiyle dış siyasetini bağımsız/tarafsız formda yürütmektedir. Keza Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Çin’in her geçen gün derinleşen rekabetine yönelik olarak da “bebas aktif” düzleminde istikrarlı siyaset üretmeyi sürdürmektedir. Endonezya, çatışma bölgelerinde taraf olmamaya itina gösterse de Filistin konusunda kendisi açısından istisnai siyaset izleyerek İsrail’i diplomatik olarak tanımamakla birlikte Filistin’i memleketler arası platformlarda desteklemektedir.
TÜRKİYE-ENDONEZYA İLGİLERİNDE SAVUNMA ENDÜSTRİSİ ETKİSİ
Bu doğrultuda Endonezya, Prawobo’nun Savunma Bakanlığı dönemi de dahil olmak üzere bilhassa hava kuvvetleri ile donanmayı modernize etmek için başta Türkiye, Fransa, Japonya, İngiltere, ABD ve Güney Kore olmak üzere çeşitli ülkelerle muahedeler yapmıştır. Türk firmaları tarafından üretilen savunma endüstrisi eserlerinin Suriye, Ukrayna, Libya ve Karabağ üzere alanlarda son devirlerdeki muvaffakiyetlerinin Endonezya güvenlik bürokrasisi açısından da ilgi alımlı olması sürpriz olmamıştır. Endonezya’nın savunma endüstrisinde Türkiye’ye olan ilgisinin altında Türk eserlerinin muvaffakiyetinin yanı sıra Cakarta’nın savunma alanında ithalat yaptığı ülkeleri çeşitlendirme niyeti de yatmaktadır.
Son devirde iki ülke ortasındaki savunma işbirliğinde ana gündem insansız hava araçları (İHA) olmuştur. Endonezya Savunma Bakanlığınca 31 Temmuz 2023’te yapılan açıklamada, Endonezya’nın TUSAŞ’tan 12 İHA satın aldığı, bunların 6’sının Endonezya’da üretileceğinin planlandığı duyurulmuştur. Haziran 2024’te Endonezya Ulusal Silahlı Kuvvetleri’nden Türkiye’ye yapılan üst seviye ziyaretler sonrasında Endonezya Savunma Bakanlığının resmi X hesabı, Endonezya’nın Bayraktar AKINCI satın alma planları olduğunu ilan etmiş, bahsi geçen paylaşımda Türk imali İHA’lara ait tanıtım görüntüsü da yer almıştır.
Endonezya ordusunun İHA’lara muhtaçlığının iki temel nedeni olduğu söylenebilir. Birinci olarak İHA’lar, 17 binden fazla adadan oluşan bir takımada olan Endonezya’nın geniş coğrafyasında nezaret ve keşif kapasitesini geliştirebilecek en makul seçenek olarak öne çıkmaktadır. İkinci olarak deniz hududu ihlalleri, kaçakçılık ve yasa dışı göçü engelleme bahislerinde Endonezya’nın elini güçlendirecektir.
20 Ekim 2024’te 8. Endonezya Cumhurbaşkanı olarak resmen vazifeye başlayan Prawobo, en son 29 Temmuz 2024’te Ankara’ya gelerek savunma endüstrisini ilgilendiren bahislere ait görüşmeler gerçekleştirmişti. 11 Şubat 2025’te Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Cakarta’ya gerçekleştirdiği ziyaret, iki ülke ortasında Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu’nun (YDSK) birinci toplantısına konut sahipliği yapması açısından değerli görülmektedir. Bir ortaya gelinerek güvenlik, iktisat, kültür, teknoloji, eğitim alanında ortak çalışmalar yapılmasının planlandığı YDSK düzeneğinin oluşturulmasına, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kasım 2022’de G20 Tepesi vesilesiyle Endonezya’yı ziyareti marjında karar verilmişti.
12 Şubat 2025’te iki ülke ortasında imzalanan 12 mutabakat metni ortasında savunma alanında “Savunma Bakanlığı Arasında Savunma Sanayii İşbirliği Anlaşması” ile “Bayraktar TB3 ve Bayraktar AKINCI İhracatına Yönelik Ortak Üretim Anlaşması” da yer almıştır. Bu kapsamda Endonezya’da kurulacak İHA fabrikası için ortak teşebbüste bulunulacağının ve Türkiye-Endonezya İş Forumu’nda Türk savunma sanayi firmalarının kıymetli mutabakatlara imza attığının ilan edilmesi kayda paha mana taşımaktadır.
Ziyaret sırasında yapılan basın açıklamalarında ulusal, bölgesel ve milletlerarası güvenlik risklerine karşı istihbarat alanında yakın temas ve işbirliği sağlanması tarafında ortak niyet beyanı dikkati çekmektedir. Bu doğrultuda 25 Ağustos 2023’te Ankara’da imzalanan Güvenlik Muahedesi’nin da altı çizilmelidir. İki ülke ortasında terörle çaba ve güvenlik alanında işbirliğini geliştirme gayretlerinin artması ve birçok kontaklı hususta ortak anlayış geliştirilmesi kelam konusu olabilir.
Türkiye-Endonezya işbirliğinin sadece savunma ve güvenlik bahisleriyle sonlu kalmaması, ortak çıkar alanlarının belirlenerek işbirliği odaklarının çeşitlendirilmesi kıymet arz etmektedir. Endonezya’nın yeni başşehri Nusantara’nın inşasında Türkiye’nin etkin rol oynaması, global ve bölgesel kriz/çatışma alanlarında ortak arabuluculuk teşebbüsleri yürütülmesi üzere başlıklar, mümkün işbirliği alanlarına örnek olarak gösterilebilir. Endonezya açısından ise Türkiye ile alakaları geliştirmek, global rolünü güçlendirme uğraşına takviye olacaktır.
