Türkiye’nin ilk yerli uçağının gökyüzüyle buluşmasının üzerinden bir asır geçti
Tayyareci Vecihi Hürkuş’un 24 Haziran 1923’te İzmir’de imaline başladığı ve yaklaşık bir yılda tamamladığı eğitim ve keşif uçağı Vecihi K-6, ilgili resmi mercilerce uçuş müsaadesi verilmediği için uçuşunu rötarlı gerçekleştirdi.
Engellemelere ve zorluklara karşın inisiyatif alan Hürkuş, Vecihi K-6 ile birinci uçuşunu 28 Ocak 1925’te saat 15.00’te o dönemki ismi Seydiköy olan Gaziemir’de gerçekleştirdi.
Kurtuluş Savaşı’nda ele geçirilen Yunan savaş uçaklarından kalan materyallerin de kullanıldığı Türkiye’nin birinci yerli uçağıyla saatte 200 kilometre süratle 15 dakika test uçuşu gerçekleştiren Hürkuş’u, meydanda arkadaşları ve vatandaşlardan oluşan coşkulu bir kalabalık karşıladı. Uçuş muvaffakiyetini kurban keserek kutlayan vatandaşlar, Vecihi Hürkuş ile o günün anısı olarak uçağın önünde fotoğraf çektirdi.
Vecihi K-6 ile uçmanın gururunu yaşayarak konutuna giden Hürkuş’a kelam konusu test uçuşunun müsaadesiz gerçekleşmesi sebebiyle bir maaşının yarısının kesilmesi ve 10 gün konut mahpusu cezası verildi.
VECIHI HÜRKUŞ’UN KALEMINDEN BİRİNCİ YERLI UÇAĞIN HIKAYESI
Vecihi Hürkuş, 28 Ocak 1925’te İzmir’de gerçekleştirdiği uçuşun öyküsünü, o yıllarda yayımlanan Fotoğraflı Ay Mecmuası’na anlatmış.
Hürkuş, mecmuanın 1925 yılı Nisan sayısında Vecihi K-6 ile ilgili kaleme aldığı, çevirisi Nurseli Gürer tarafından yapılan, “İlk Türk Tayyaresini Nasıl Yaptım ve Nasıl Taltif Edildim” başlıklı iki sayfalık yazısında, memleketin tayyareci yetiştirmekte kısır olmadığını, mevcut materyallerle emsallere nazaran daha üstün uçak imal ettiklerini belirtiyor.
Üretimine güç da olsa müsaade verilen uçağın test uçuşuna onay verilmemesini sitem dolu sözlerle eleştiren Hürkuş, kendisini, “Ölüme mahkum hasta çocuğu yanında ağlayan bir baba” vaziyetinde tanımlıyor.
Bir ayı aşkın mühlete karşın test uçuşu için karar verilememesine reaksiyon gösterdiğini belirten Hürkuş, yazıda şu sözlere yer vermiş:
“Izdırabımdan çıldıracak bir hale gelmiştim. Müfettişlik hükümdardan çok kral taraftarlığı ediyor, benim hayatımı benden çok düşünüyordu. Ben tayyaremden emindim. Muvaffakiyetle uçacağımdan zerre kadar kuşkum yoktu. Bunu Heyet-i Fenniye’ye fenni kanıtlarla de ispat etmiştim. O halde neden bu yapıtımın deneyim edilmesine müsaade etmiyorlardı? Artık tehammülüm kalmamıştı. Bir gün gizlice tayyaremi meydana çıkardım. Motoruna gaz doldurdum. Üzerine atladım ve makineleri tahrik ederek havalandım. Yükseldikçe ruhum açılıyor, muvaffakiyetimden ciğerlerim şişiyordu. Eminim ki birinci tayyareyle uçan mucitler bile bu kadar derin bir zevk duymamışlardır.”
Söz konusu uçuşla Vecihi K-6’nın kabiliyetlerini herkese gösterme imkanı bulduğunu anlatan Hürkuş’un bu başarısı Türk sivil havacılık tarihinin dönüm noktaları ortasında gösteriliyor.
“VECIHI K-6 BİRİNCİ SIVIL TÜRK UÇAĞIDIR”
Tayyareci Vecihi Hürkuş Müzesi Derneği Başkanı Bahadır Gürer, AA muhabirine, Vecihi Hürkuş’un “ilkleri” ve “enleri” ile bilindiğini söyledi.
Türkiye’nin sivil uçak üretme macerasının Vecihi K-6 ile başladığını belirten Gürer, “Vecihi K-6 birinci sivil Türk uçağıdır. 1923 yılında, Cumhuriyet’in kurulmasının çabucak akabinde havacılık faaliyetleriyle ilgili Vecihi Bey’in aklında olan işler artık uygulamaya geçme vaktini bulmuştur.” diye konuştu.
Gürer, Vecihi Hürkuş’un uçaklarından bahsedilirken birtakım numaralar söylendiğini belirterek, “Mesala ‘Vecihi K-6’ diyoruz. Vecihi K-6 kara tayyaresi ve Vecihi Bey’in altıncı projesi. Daha evvelki projelerinin üzerine Vecihi Bey yeni projelere yeni numaralar vermiş ve en son 16’ya kadar ulaşmıştır. Yani 16 uçak projesinin sahibidir lakin bunların hepsini üretememiştir. Bir kısmı çizim etabında kalmıştır, bir kısmını uçurabilmiştir lakin bir kısmıyla ilgili de bilgimiz maalesef yok.” ifadelerini kullandı.
“UÇAĞIN DENEME UÇUŞU YAPMASI IÇIN KARAR VERILEMIYOR”
Hürkuş’un, İstiklal Savaşı’ndaki kaideleri ve yetersizlikleri göz önünde bulundurarak, havacılık faaliyetlerini geliştirmek ve eksikliği hissedilen uçakların üretimi için tahlil bulmak için çalışmalar yaptığını anlatan Gürer, şunları söyledi:
“Yunanlardan kalan materyallerin farkında olan Vecihi Bey, bu materyallerinden yararlanmak suretiyle projesini kendisinin yaptığı Vecihi K-6 uçağının imaliyle ilgili fikirlere başlıyor. Bu hususta yaptığı projeleri Hava Müfettişliğine arz ediyor ve bunun üzerine çalışmak üzere müsaade alıyor. Müsaade sonrasında oradaki gereçlerden yararlanarak kendisinin projesini yaptığı uçakla ilgili imalata başlıyor fakat o imalat sırasında birçok maniler oluyor. Natürel o vaktin yapısı bu türlü bir projeyi gerçekleştirmeye ne fikren ne maddi ne de vizyon olarak müsait değil. Uçağın imali 1923 yılında başlamasına karşın 1924’te bunu bitiriyor ancak uçmasına dair müsaade verilmediği için, alışılmış bir uçak uçmadığı için, ona uçak da diyemeyeceğimiz için bu formda uçağın bir heyet tarafından gözden geçirilmesi isteniyor. Gözden geçiriliyor lakin uçağın deneme uçuşu yapması için karar verilemiyor.”
“O TARIHLERDE BIR UÇAĞIN UÇABILMESI BIR MUCIZE”
Vecihi Hürkuş’un müsaadenin verilmeyeceğini anlamasının akabinde 28 Ocak 1925’te saat 15.00’te uçağını uçuşa hazır hale getirdiğini anlatan Gürer, şöyle devam etti:
“Kendisinin sözüyle, ‘Uçağıma gaz doldurdum ve tırmandım’ diyor. 15 dakikalık uçuş olmasına karşın yapabildiği deneyimleri yapıyor. Hızlanma, sürat kesme, dönüşler, inişe hazırlık, bütün bu denemeleri yapıyor ve sonuçta kısa bir uçuştan sonra kalktığı yere tekrar iniyor. O tarihlerde bir uçağın uçabilmesi bir mucize, tekrar yere inebilmesi ikinci bir mucize üzere kabul ediliyor. Bu kurallar altında Vecihi Bey 29 yaşında Türkiye’nin birinci uçağını yapıyor. Bu gururla indiğinde uçak sesinden etkilenen ve meydana doluşan arkadaşları, vazifeliler, askerler orada Vecihi Bey’i karşılarken kurban keserek bize bir fotoğraf ikram ediyorlar. Fakat Vecihi Bey akşam konutuna gittiği vakit bir ceza alıyor. O zarfın içindeki emre nazaran 10 gün mesken hapsine ve maaşının yarısının kesilmesi cezasıyla bir manada ‘mükafatlandırılıyor.’ Aslında taltif edilmesi, kutlanması, dönüm noktası olarak, başlangıç olarak kabul edilmesi gerekirken bu türlü bir cezayla karşılaşıyor. Daha sonra natürel mesken mahpusu cezası uygulanırken büyük bir yeise kapılıyor ve (hava kuvvetlerinden) istifa ediyor.”
Gürer, 28 Ocak 2025’in çok değerli bir tarih olduğunun altını çizerek, “Çünkü bundan tam 100 sene evvel birinci Türk uçağının birinci uçuşunu yaptığı bir tarih.” dedi.
Bahadır Gürer, bu tarihin dünya için olmasa bile Türkiye için değerli olduğunu vurgulayarak, şunları kaydetti:
“Bugünlere geldiysek, bugün birtakım şeyler yapabiliyorsak, birtakım şeyler başarabiliyorsak, uçak yapmak teşebbüslerimiz ve başarılarımız varsa bunların kökünde birinci Türk uçağı Vecihi K-6 var. O uçakla o tarihte 200 kilometre hızla, müsaade almadan ve bunun getirdiği risklerin farkında olarak bu tecrübeyi yapabilmiş olmak, bu yüreğin, bu kahramanlığın, bu özverinin cezalandırılacağını bilerek bunu yapmak tarihe altın bir çivi çakmaktır. Bu çivi her şeyin başlangıcıysa şayet bizim bu olayı gereği üzere anlamamız, kıymetlendirmemiz ve kutlamamız gerekir.”
