Yüksek basınçla yer seviyesine hapsolan kirleticiler İstanbul’u kirli havaya boğdu

Nüfus yoğunluğu, çarpık kentleşme, fosil yakıt kullanımındaki artış, endüstriyel tesisler, trafik yoğunluğu ve orman yangını üzere etkenler hava kirliliğinde artışa yol açıyor.

İsviçre merkezli hava kalitesi teknoloji şirketi IQ Air’in yıllık ortalama PM2,5 (ince partikül madde) konsantrasyonunu baz alarak hazırladığı rapora nazaran 2023’te Bangladeş metreküp başına 79,9 mikrogram PM2,5 konsantrasyonu ile en kirli ülke oldu. Onu, metreküp başına 73,7 mikrogram ile Pakistan, metreküp başına 54,4 mikrogram ile Hindistan, metreküp başına 49 mikrogram ile Tacikistan ve metreküp başına 46,6 mikrogram ile Burkina Faso takip etti. Türkiye ise metreküp başına 20,3 mikrogram PM2,5 konsantrasyonu ile listenin 44. sırasında yer aldı.

Temiz Hava Hakkı Platformu tarafından geçen yılın eylül ayında yayımlanan Kara Rapor 2024’e nazaran dünya genelinde her yıl 4 milyondan fazla kişi PM2,5 kaynaklı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Türkiye’de nüfusun en az yüzde 92’sinin kirli hava solduğu belirtilirken bir kişinin, yıllık ortalamada metreküp başına 26 mikrogram PM2,5 kirliliğine maruz kaldığı ve bu bedelin Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) kılavuz pahasının 5 katına denk geldiği söz ediliyor.

İstanbul’un yıllık PM2,5 ortalaması 2021’de metreküp başına 23,56 mikrogramken, 2022’de 23,76 mikrograma yükseldi. İstanbulluların 2022 yılı boyunca ortalama metreküp başına 38,41 mikrogram yani DSÖ’nün kılavuz bedelinin 2,5 katı PM10 kirliliğine maruz kaldığı ve PM2,5’un ise gereğince ölçülmediği tespit edildi.

TRAFİK KAYNAKLI KİRLİLİK ÖNE ÇIKIYOR

Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı (UHKİA) bilgilerinin değerlendirildiği raporda, 2022’de PM10 parametresi için kâfi bilgi alınabilen istasyonlar ortasında PM10 kirliliği en yüksek üç istasyon, 2021’de de havası en kirli bölgeler olarak öne çıkan Sultangazi-3, Esenyurt ve Mecidiyeköy istasyonları olarak belirlendi. Esenyurt ve Mecidiyeköy’de kirliliğin ana kaynağının trafik, Sultangazi’de ise ilçe hudutları içinde kalan taş ocakları olduğu gözlemlendi.

PM10 seviyesi yıllık ortalamasının metreküp başına 39,77 mikrograma ulaşarak DSÖ kılavuz pahasının 2,65 katına çıktığı 2023’te PM10 seviyelerine bakıldığında, kâfi bilgi alınabilen istasyonlar ortasında PM10 kirliliği en yüksek üç istasyon Göztepe, Kağıthane ve Tuzla istasyonları oldu. Göztepe istasyonu “kentsel-trafik” istasyonu, Kağıthane ve Tuzla istasyonu “kentsel art plan” istasyonu olarak sınıflandırılırken, Göztepe’de trafiğin ağır olduğu yerlerde PM10’a yüksek seviyede maruz kalındı. PM10 pahaları Göztepe’ye nazaran daha düşük olmakla birlikte Kağıthane ve Tuzla’da daha yaygın bir alanda ve daha çok sayıda kişinin yüksek PM10 kirliliğine maruz kaldığı belirlendi.

METEOROLOJİK KURALLARIN HAVA KALİTESİNE ETKİSİ

İstanbul’da son günlerde tesirli olan hava kirliliğinin nedenlerine ait AA muhabirinin sorularını yanıtlayan İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Etraf Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Kuzu, hava kirliliğinin sabit ve hareketli emisyonlar olmak üzere iki kaynağı bulunduğunu söyledi.

Prof. Dr. Kuzu, şehirlerdeki hareketli emisyon kaynaklarının ulaşım araçlarının yol açtığı egzoz emisyonlarından, sabit emisyon kaynaklarının ise evsel ısınma için kullanılan doğal gaz üzere yakıtlardan kaynakladığını tabir etti.

Emisyonlarda yıl içinde ufak değişiklikler yaşanmasına rağmen ekseriyetle sabit eğilim gösterdiklerini belirten Kuzu, insanların günlük olarak işe gidip gelmelerinde ve ısınma gereksiniminde birkaç gün içinde önemli farklılıklar olamayacağını lakin değişen meteorolojik kaidelerin hava kalitesinde de ani değişimlere neden olabileceğinden bahsetti

Kuzu, şöyle devam etti:

“Yüksek basıncın olduğu devirlerde bu üslup hava kirliliğiyle karşılaşmak mümkün zira olağan emisyonlara ek olarak olumsuz hava kuralları sonucunda bu hava kirliliğiyle karşılaşabiliyoruz. Yüksek basınç olduğunda çoklukla kirleticilerin atmosfere karışması çok mümkün olmuyor münasebetiyle yer düzeyinde baskılanmış oluyorlar. Bilhassa birkaç gün öncesinde İstanbul Boğazı’nın etrafında sabahleyin ağır bir sis vardı ki bu aslında yüksek basıncın varlığıyla alakalı bir durum. Hasebiyle bu salınan kirleticiler çok fazla yükselemediği için yer düzeyinde kirlilik olarak karşımıza çıkıyorlar.”

Son datalara bakıldığında bilhassa partikül unsur ve azot oksit düzeyinde artış gözlemlendiğini, bunun da çoğunlukla trafik kaynaklı emisyonların bir göstergesi olduğunu aktaran Kuzu, istasyon bazında Aksaray, Esenyurt, Mecidiyeköy, Şirinevler ve Kadıköy’de yüksek konsantrasyonların mevcut olduğunu bildirdi.

İstanbul’un dünyanın başka büyük kentleriyle benzeri kirlilik bedellerine sahip olduğunu, İngiltere’nin başşehri Londra’da kirlilik bedellerinin limit kıymetler civarında olduğunu lisana getiren Kuzu, lakin bu durumun bölgeden bölgeye değişiklik gösterebildiğine değindi.

“ŞEHİRLERDE EN BÜYÜK ETKENLERDEN BİR TANESİ TRAFİK”

Hava kirliliği kıymetlerinin bazen limit bedelleri aşabildiği ikazında da bulunan Kuzu, şöyle devam etti:

“Bazen de aşağısında kalabiliyor fakat yıllık ortalama, metreküp başına 40 mikrogram. Bu hem azot dioksit hem de PM10 için geçerli. Başka metropollere baktığımız vakit tekrar benzeri pahalar karşımıza çıkıyor. Bu da büsbütün emisyonların aslında ortak sebebinden açığa çıkıyor. Nedir? Kentlerde en büyük etkenlerden biri trafik. Büyük kentlerde çoğunlukla ısınma kaynaklı hava kirliliğinden bahsetmek çok mümkün olmuyor. Bu da neden? Doğal gaz kullanılması sebebiyle. Ama trafik kaynağı dediğimiz vakit kentlerde misal tesirler mevcut.”

Emisyonların nispeten sabit kaldığı göz önüne alındığında, İstanbul’daki hava kirliliğinin ilerleyen günlerde tesirli olacak meteorolojik kaideler çerçevesinde şekilleneceğini vurgulayan Kuzu, meteorolojik datalara nazaran hava kirliliği düzeylerinin hafta sonuna kadar emsal biçimde kalacağının kestirim edildiğini bildirdi.

Meteoroloji raporlarına nazaran, gelecek hafta başı prestijiyle tesirli olması beklenen yağmurla kirleticilerin yeryüzüne çökeceğine işaret eden Kuzu, partikül unsur ve öteki kirleticilerin yağmurla giderilebileceğini kaydetti.

MASKE TAVSİYESİ

Hava kirliliğinin bilhassa teneffüs yolu rahatsızlıklarına yol açabileceğini, bu nedenle vatandaşların hava kalitesi indeksini takip ederek berbat hava şartlarında maske takmaları tavsiyesinde bulunan Kuzu, “Bu doğal ki partikül hususlar için bir muhafaza sağlar, öteki gazlar için çok fazla bir tesiri olduğunu söyleyemiyoruz lakin nispeten trafiğin olduğu yerlerden uzak durarak kendimizi müdafaamız biraz daha mümkün olabilir. Hava kirliliği bölgesel olarak çok farklılık gösterebiliyor. Bilhassa orta sokaklara girdiğinizde kirletici pahaları bir anda değişebiliyor zira kirleticilerin bulunması atmosferin dinamiğiyle alakalı. O yüzden tahminen cadde üzerinden değil de bir art sokaktan yürümek bile bir tahlil sağlayabilir.” diye konuştu.

Hava kirliliğinin engellenmesi için trafik yoğunluğunun azaltılması, toplu taşıma kullanımının artırılması, elektrik araçların tercih edilmesi üzere alternatif yollar bulunduğunun altını çizen Prof. Dr. Kuzu, bu yollarla birlikte egzoz emisyonlarında ve hasebiyle hava kirliliğinde azalış yaşanabileceğini söyledi.